Begin juni besloot Rusland te stoppen met de levering van aardgas aan Nederlands handelshuis GasTerra. Dit omdat het bedrijf weigerde in roebels te betalen vanwege de Europese sancties tegen Rusland. Meteen na deze aankondiging sprak de minister voor Klimaat, Rob Jetten, geruststellende woorden: De voorzieningszekerheid van aardgas aan kleinverbruikers staat volgens hem niet onder druk en dus zijn extra maatregelen op dit moment niet nodig.
Maar niet iedereen is daar even gerust op. In het publieke debat is een (emotionele) discussie gaande over de noodzaak om de productie van aardgas in Groningen onmiddellijk op te voeren en het productieplafond voor Nederlandse kolencentrales los te laten. (1) Hierdoor is namelijk minder aardgas nodig voor de elektriciteitsproductie. Dit uitgespaarde aardgas kan vervolgens worden gebruikt om de bergingen te vullen, is de gedachte. Dat verkleint het risico op problemen komende winter.
“Zolang de gasmarkt functioneert, zorgt het marktmechanisme er via sterke prijsstijgingen voor dat vraag en aanbod in evenwicht blijven”
Voorstanders van deze maatregelen geven aan dat een in de winter sterk oplopende gasschaarste – bijvoorbeeld door een strenge winter in Europa – grote gevolgen zal hebben: de energieprijzen zullen nog verder stijgen en de industrie komt gedeeltelijk stil te liggen doordat productie niet langer rendabel is. Zolang de gasmarkt nog functioneert, zorgt het marktmechanisme er via sterke prijsstijgingen voor dat vraag en aanbod in evenwicht blijven. Hierdoor zijn fysieke gastekorten onwaarschijnlijk. Mochten deze zich toch voordoen, dan treedt een plan in werking waarbij bepaalde (vooral industriële) gebruikers hun gasverbruik verplicht moeten verminderen, zodat levering aan huishoudens en maatschappelijke instellingen door kan gaan. Tegenstanders van het opvoeren van de aardgasproductie in Groningen en het loslaten van het productieplafond voor kolencentrales willen niet dat de kortetermijnproblematiek rondom voorzieningszekerheid op de langere termijn zorgt voor meer problemen met klimaatverandering en aardbevingen in Groningen. Zij pleiten er vooral voor om de vraag naar aardgas terug te dringen.
Wat ik mis in deze discussie is een uitputtende analyse over de kans op en de eventuele gevolgen van een (dreigend) fysiek tekort aan aardgas. De meeste economen gaan ervan uit dat een fysiek tekort nooit zal ontstaan, omdat een afname van het aanbod zal leiden tot dusdanig hoge prijzen dat de vraag ook zal dalen. Onduidelijk is echter hoe hoog de energieprijzen precies gaan worden en hoeveel huishoudens en bedrijven daardoor in acute problemen komen. Welke producten kunnen niet meer worden geleverd en welke gevolgen gaat dat hebben? Moeten alle kantoren deze winter dicht? Wat is de impact op de economie, de werkgelegenheid en de wereldwijde voedselmarkt? Enzovoorts. Ook is onvoldoende nagedacht over welke compenserende maatregelen kunnen worden genomen om de grootste pijn weg te nemen bij de bedrijven en mensen die het hardst worden getroffen.
“Er is onvoldoende nagedacht over compenserende maatregelen om de grootste pijn weg te nemen bij de bedrijven en mensen die het hardst worden getroffen”
Tegelijkertijd zou duidelijk in kaart moeten worden gebracht wat de gevolgen zijn van het opvoeren van de aardgasproductie in Groningen en het loslaten van het productieplafond voor kolencentrales. Zolang het aantal emissierechten binnen het ETS niet stijgt, (2) zou je kunnen beargumenteren dat het volledig inzetten van Nederlandse kolencentrales op Europees niveau niets verandert aan de uitstoot van emissies; het emissieplafond blijft immers gelijk. Dit zou wel betekenen dat er minder rechten overblijven voor de industrie, die het toch al moeilijk heeft vanwege de hoge energieprijzen en verstoorde toeleveringsketens. Ook betekent dit dat Nederland compenserende maatregelen zal moeten treffen om de eigen uitstootdoelen te kunnen behalen. Welke gaan dat zijn? Moet de maximumsnelheid op de snelwegen dan bijvoorbeeld naar 80 kilometer per uur?
Ook ben ik benieuwd naar de effecten van het opvoeren van de aardgasproductie in Groningen. Hoeveel invloed heeft deze extra productie op de gasprijs in Europa? In hoeverre heeft de industrie, die voornamelijk is aangesloten op hoogcalorisch aardgas, baat bij extra winning van Gronings laagcalorisch aardgas? Tot hoeveel extra schade en persoonlijk leed leidt het opvoeren van de aardgaswinning in Groningen? En hoe wil de overheid de opbrengsten van de extra gaswinning inzetten?
Het lijkt me dat we pas een afweging kunnen maken tussen het wel of niet nemen van extra maatregelen om de voorzieningszekerheid van aardgas te garanderen als we begrijpen waar we uit kunnen kiezen. Het verhogen van de voorzieningszekerheid komt namelijk met een economische en een maatschappelijke prijs, net zoals te weinig voorzieningszekerheid een prijs heeft. Op dit moment is over beide onvoldoende duidelijk. Daardoor lijkt het debat te verzanden in ideologische tegenstellingen tussen ‘links’ en ‘rechts’. Dat is jammer, want daar is niemand mee geholpen.
- Zij mogen sinds januari 2022 maar op 35% van hun capaciteit produceren, om op die manier de uitstoot van broeikasgassen te beperken.
- De Europese Commissie heeft voorstellen om extra emissierechten op de markt te brengen en op die manier de plannen voor het verminderen van de afhankelijkheid van energie uit Rusland te bekostigen. Als dat scenario werkelijkheid wordt, gaat de uitstoot van broeikasgassen binnen de Europese Unie wel degelijk omhoog. Meer emissierechten in combinatie met een lagere vraag naar dergelijke rechten kan echter leiden tot een lagere CO2-prijs, waardoor het maar de vraag is hoeveel extra geld een dergelijke maatregel de lidstaten zal opleveren.