De Franse slag op de Europese energiemarkt

Hans van Cleef, ABN AMRO: Onrust over de veiligheid van kerncentrales blijft

Na de aanhoudende perikelen over de productie van kernenergie in België is de markt nu in de ban van productieproblemen bij de Franse kerncentrales de afgelopen weken. Als gevolg van een serie van onverwachte sluitingen van Franse kernreactoren op aandringen van de Franse Autorité de Sûreté Nucléaire, oftewel ASN, neemt de onrust toe over een mogelijk tekort op de Europese elektriciteitsmarkt in de komende winter. Het bedrijf Électricité de France (EDF), eigenaar van de Franse kerncentrales, moest twintig van haar 58 reactoren stilleggen voor onderhoud en/of inspectie. De hoeveelheid opgewekte kernenergie in Frankrijk daalde daardoor tot het laagste punt in achttien jaar volgens de Franse netbeheerder RTE. En hoewel EDF ervan overtuigd is dat zij de meeste van deze reactoren voor het eind van het jaar weer kan opstarten, is de markt hier minder zeker over. Hierdoor zou Frankrijk gedwongen zijn om een aanzienlijke hoeveelheid aan elektriciteit te importeren uit Duitsland. En aangezien Duitsland nu net wordt geconfronteerd met een periode met relatief weinig wind in het noorden van het land, wordt er weer een extra beroep gedaan op de oude vertrouwde Duitse kolencentrales. En dat effect is merkbaar.

De prijs van zowel elektriciteit als die van de benodigde grondstoffen, zoals kolen, gas en CO₂-emissierechten, schoot de lucht in. Hierdoor is de prijs van elektriciteit (baseload CAL17) vanaf het laagste punt in april van dit jaar al met bijna 45% gestegen. Vergelijkbare prijsbewegingen zijn te zien op de spotprijzen van kolen (+ 83% sinds februari), gas (+ 63% sinds laagste punt in augustus) en daarom ook bij CO₂-emissierechten (+50 % sinds begin september). Deze ontwikkeling legt een aantal punten bloot:

• Onrust over de veiligheid van kerncentrales blijft. Dit verhevigt de discussie over kernenergie: zo snel mogelijk sluiten versus zo lang mogelijk openhouden vanwege back-up capaciteit en lage bijdrage CO₂-uitstoot
• Europa blijkt nog steeds sterk afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen
• In het geval van calamiteiten is snel kunnen teruggrijpen op back-up capaciteit noodzakelijk
• Deze back-up capaciteit bestaat blijkbaar vooralsnog vooral uit Duitse kolencentrales
• De interconnectiecapaciteit binnen Europa lijkt afdoende om dit soort grote problemen te kunnen opvangen
• De prijs van CO₂-emissierechten stijgt bij meer vraag; daarmee is weer eens bewezen dat het Europese emissiehandelsysteem ETS werkt...
• ... maar het was wel beter geweest als de hogere prijs van ETS-rechten was bereikt door minder aanbod van emissierechten, in plaats van door meer vraag vanuit kolencentrales

““De markt schiet zo nu en dan door in haar verwachtingen””

De overcapaciteit op de markt voor elektriciteit heeft de afgelopen jaren de prijs flink gedrukt. De verwachting dat ook de capaciteit bij zon- en windenergie toeneemt, zorgt voor extra druk. Eerder stelde ik al dat deze overcapaciteit nodig is om fossiele brandstoffen uit te faseren, en op die manier geleidelijk te vervangen door hernieuwbare energie. De recente ontwikkelingen staan deze trend niet in de weg, maar wijzen wel op het feit dat de markt zo nu en dan doorschiet in haar verwachtingen. Dit geldt zowel voor de verwachtingen over prijsontwikkelingen, als ook voor de verwachting dat "we" binnen de kortste keren zonder fossiele brandstoffen zouden kunnen. En of "we" nu Nederland, Europa, of de hele wereld is, maakt daarbij niet uit. Op hele kleine schaal zijn er hele mooie oplossingen te vinden om zo snel mogelijk 100% duurzaam te zijn. Maar op grotere schaal - rekening houdend met klimaat, leveringszekerheid én economische belangen - zijn de oplossingen nu eenmaal minder simpel.

Lijstjes publiceren met zogenaamde duurzame winnaars en fossiele verliezers helpen hier niet aan mee. Sterker, die werken volgens mij alleen maar averechts. Alleen als we gezamenlijk stappen zetten, kunnen we de energietransitie versnellen. Dat vereist dat iedereen - landen, bedrijven, NGO's én de burger - op zijn/haar niveau bijdraagt aan 1) energiebesparing, 2) energie-efficiëntie, en 3) inzet van zo schoon mogelijke energie. Elkaar vertellen waarom de ander zo fout bezig, helpt niet en lijkt vooral verspilde energie.

Conclusie: De energietransitie is nog lang niet afgerond. Hoewel er al grote stappen zijn gezet, valt er nog een wereld te winnen.

Hans van Cleef is senior sectoreconoom energie bij ABN AMRO Bank, @ABNAMROeconomen. Op Twitter is hij actief onder @hansvancleef. Hij schrijft zijn columns op persoonlijke titel