Zoeken

Grote vraag is of EU lidstaten een lijn trekken naar Rusland

Interview Hans van Koningsbrugge, Hoogleraar Geschiedenis en politiek van Rusland

De crisis in Oekraïne zal niet leiden tot een nieuwe Koude Oorlog. Eerder komt er een situatie van koude vrede, waarbij Rusland en Europa met de ruggen naar elkaar toe staan en geen dialoog voeren. Dat stelt Hans van Koningsbrugge, hoogleraar Geschiedenis en politiek van Rusland aan de Rijksuniversiteit Groningen, tevens directeur van het Nederland-Rusland Centrum.

Wordt energievoorzieningszekerheid het nieuwe Leitmotiv van het Europese energiebeleid?

"Ja, dat denk ik wel. Al marcheren we met dit interview voor de muziek uit vanwege mogelijke nieuwe sancties voor Rusland die zich op ook energiebeleid kunnen doen gelden. Maar de grote vraag is, of de 28 EU-lidstaten daadwerkelijk op één lijn kunnen komen. Landen als Slowakije, Hongarije, Griekenland en Cyprus roepen dat sancties geen zin hebben."

Hoe reëel is de kans op afsluiting volgens u?
"De situatie in Oekraïne maakt afsluiting realistisch. De Russen zeggen tegen de Oekraïners: betaal vijf miljard, zonder discussie! Deze som wordt door Kiev niet bestreden, maar dan is er nog het probleem van de Krim. Waarom betalen, als er een Oekraïnse provincie bezet is?

““Ten eerste moet Kiev bewegen””

De gaskraan gaat dus mogelijk dicht. En Nord Stream (een pijpleiding die vanuit Rusland door de Noordzee een directe verbinding maakt met Duitsland en Nederland) heeft niet de capaciteit om de stroom vanuit Oekraïne te vervangen. Verder heeft South Stream (een pijpleiding die vanuit Rusland door de Zwarte Zee een directe verbinding maakt met Zuidoost-Europa) inmiddels schipbreuk geleden omdat Bulgarije zijn medewerking heeft opgeschort. We kunnen een herhaling van zetten van de eerdere gascrisis in 2006 en 2009 krijgen. We gaan heus niet vechten met de Russen. Europa krijgt eerder zijn handen vol met ISIS en de Russen mogelijk ook, als de beweging ook aanhang zou krijgen in de Kaukasus. We gaan niet terug naar een Koude Oorlog, maar eerder naar een situatie van koude vrede. Waarbij Rusland en Europa met de ruggen naar elkaar toe staan en geen dialoog voeren."

Hoe komen we er dan uit?

"Ten eerste moet Kiev bewegen, het lijkt onvermijdelijk dat Oost-Oekraïne meer autonomie verkrijgt. Verder moeten we niet zeggen dat we zonder Russisch gas willen, zoals CDA-leider Buma heeft gedaan. Dit is een domme uitspraak. Rusland is mijns inziens simpelweg te groot om te negeren. Verder kan men wel zonder Russisch gas willen maar daar is heel wat voor nodig in de vorm van nieuwe aanvoer en wellicht de nadruk op groene energie. In Brussel wordt echter over deze materie verschillend gedacht.

Aan de andere kant is Rusland nog steeds afhankelijk van Europa voor het afzetten van zijn gas. De deal met China is weliswaar bejubeld maar de Chinezen hebben keihard onderhandeld, en er liggen nog nauwelijks pijplijnen. Alleen Sachalin (een eiland in het oosten van Rusland) heeft een LNG-terminal. Dus Rusland en Europa blijven nog lang met elkaar verbonden."

Wat moet de nieuwe Europese Commissie dan doen?

"Ik ben benieuwd hoe de nieuwe buitenlandcoördinator van de Europese Unie, Federica Mogherini, de situatie gaat aanpakken. Wat ontbreekt is heel simpel. We hebben het niet voor elkaar gebokst om een fundamentele discussie te voeren over de rol van Rusland als energieleverancier. Dat is hét zwakke punt van de Europese energiestrategie.

Verder moet je voortzetten waar Europa al mee bezig is: de zoektocht naar andere bronnen en leveranciers, van schaliegas en LNG tot Algerije en renewables. En respecteer vooral wat er al ligt aan overeenkomsten, ook die met Rusland. In de tussentijd kan naar mogelijkheden worden gezocht om de toekomstige Russische gasrol te verminderen."

Dat is ook belangrijk voor Nederland.

"Inderdaad. Gasunie heeft een aandeel in Nord Stream en heeft de kaart gespeeld van een netwerk in Duitsland. Als het scenario zich voordoet dat er geen Russisch gas meer geleverd kan worden, zouden onze investeringen waardeloos worden. Het is logisch dat Nederland nadenkt over een strategie voor als Slochteren is uitgeput. En Rusland gaat niet weg. Het land is bijna een zesde van de wereld. Negeren heeft geen zin."

Foto pijpleiding: Nord Stream AG