Wil de energietransitie slagen, dan moet de Noordzee tegen 2050 het grootste klimaatneutrale energiesysteem van Europa zijn. Dit fossiele wingewest, is nu dé plek om enorme hoeveelheden hernieuwbare energie op te wekken, op te slaan, om te zetten en te transporteren. Maar deze transitie is zo veelomvattend, groot en complex, dat niemand die alleen aankan. En er is geen tijd meer voor vergezichten. Snelle en intensieve samenwerking tussen de overheden van de acht Noordzeelanden en het bedrijfsleven is dé voorwaarde om de obstakels te kunnen overwinnen. Bijvangst: Europa van duurzame energie voorzien, maakt ons ook minder gevoelig voor geopolitieke spanningen.
De Noordzee-regio voldoet aan alle voorwaarden om een toonaangevende rol te krijgen in de energietransitie - zelfs wereldwijd. De seinen staan op groen: de techniek is er, of kan worden ontwikkeld; bedrijven staan te popelen om aan de slag te gaan; duurzaamheid staat hoog op de politieke agenda; en overheden hebben hun burgers en bedrijven al tot ambitieuze doelstellingen verplicht. Maar hét probleem is dat we tegenover elkaar staan en het kortetermijnbelang laten prevaleren boven de gezondheid van de aardse ecosystemen, ook voor de generaties na ons. Niemand kan hier succes afdwingen: het tij keren kunnen we alleen met zijn allen.
“Dat voortborduren met behoud van investering, noem ik ´revolutionair evolueren”
Om het duurzame-energiepotentieel van de Noordzee aan te kunnen boren, is samenwerking noodzakelijk tussen de acht Noordzeelanden, met innovatieve energiebedrijven, en met hun uitgebreide toeleveringsketens. De acht betreffende landen zijn, met de klok mee, Nederland, België, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Noorwegen, Zweden, Denemarken en Duitsland. Liefst schuiven ook de overige Europese landen en hun overheden aan, om verdere aan schaalgrootte te creëren.
De Noordzee kan ons helpen om ´netto-nul´ energie te leveren: door bestaande olie- en gasplatforms te moderniseren, door de wereldwijde proeflocatie voor innovatieve wind- en waterstoftechnologieën te worden, en door de energieverbindingen tussen de Europese landen uit te breiden tot één netwerk, voor een optimale energiebalans. Dat voortborduren met behoud van investering, noem ik ´revolutionair evolueren´.
Want het roer moet snel om, onderstreept het laatste IPCC-rapport(1) van de Verenigde Naties nog eens. Hoofdauteur Robbert Biesbroek, tevens hoofddocent aan de Wageningse Universiteit, stelt het scherp: ´Er zijn veel plannen, maar de uitvoering moet nu echt op gang gaan komen. Deze versnelling vergt politieke wil en daadkracht, gekoppeld aan voldoende middelen, kennis, instrumentarium en samenwerking.´(2)
“De tumultueuze geopolitieke situatie zet nu druk op de transitie en duwt de Noordzee versneld in zijn hoofdrol”
Het ontbreekt de leiders van landen en bedrijven, en veel individuele burgers aan het besef dat de situatie niet alleen schrijnend, maar ook uiterst dringend is. De oorlog in Europa maakt de komende gaswinter spannend. Ingegeven door een dreigend aardgastekort, wil een eensgezinde EU nu wel snel onafhankelijk worden van niet-westerse leveranciers van fossiele brandstoffen. De energietransitie zorgt niet alleen voor schone energie, maar maakt ons ook minder gevoelig voor geopolitieke problemen, binnen of buiten onze invloedsfeer. Decarbonisering is een belangrijke drijfveer, maar de tumultueuze geopolitieke situatie zet nu druk op de transitie en duwt de Noordzee versneld in zijn hoofdrol.
Ik hoop dat we nu doorpakken. Nog recent, op 18 mei 2022 maakten Nederland en zijn Noordzee-buurlanden Denemarken, Duitsland en België, tijdens hun Noordzeetop in Denemarken bekend de productie van windenergie op de Noordzee flink op te schroeven tot 150 gigawatt in 2050, wat mogelijk wordt door nauwere samenwerking(3). Deze top mag als voorbeeld dienen voor de noodzakelijke samenwerking tussen alle acht de Noordzeelanden
“Aardgas is de minst slechte tussenoplossing tot we duurzaam kunnen opwekken wat we verbruiken”
Waarom de Noordzee? De Noordzee biedt het potentieel dat we zoeken, dankzij de bijzondere geologische kenmerken waarvan we gebruik kunnen maken. Ondiep water en sterke wind maken het wereldwijd tot een van de beste locaties voor windenergie buiten de kust. En dezelfde geologische kenmerken die ons aardgas miljoenen jaren op zijn plaats hebben gehouden, zorgen nu voor een uitgelezen plek om onze koolstofdioxide te herbegraven, door koolstofdioxide af te vangen en ondergronds op te slaan.
De windrijke Noordzee is ideaal voor duurzame elektriciteitsopwekking met windturbines, maar opslag en transport zijn nog wel een punt. Daarnaast zijn sectoren als het luchttransport, het wegvervoer, de scheepvaart en de zware industrie niet altijd te elektrificeren. Vandaar de noodzaak om niet alleen ´groene elektronen´ te produceren, maar ook ´groene moleculen´, oftewel om ook waterstof uit (ontzilt en gedemineraliseerd) zeewater te produceren door elektrolyse met de ´groene elektronen´. De investeringen in de olie- en gasinfrastructuur, zoals pijpleidingen en platformen, krijgen dan een groene herbestemming. Diezelfde infrastructuur kan ook worden gebruikt voor onderzeese CO2-opslag (CCS), zolang we nog fossiele brandstoffen verbruiken.
De tekst loopt hieronder door.
We kunnen niet ineens van het gas af, ondervindt Europa nu het zonder Russisch gas verder wil. We zullen veel efficiënter met onze energie moeten omgaan. Aardgas is de minst slechte tussenoplossing tot we duurzaam kunnen opwekken wat we verbruiken. De voorkeur voor de verschillende fossiele brandstoffen, loopt op van bruinkool, naar steenkool, aardolie, en aardgas. Voordat de transitie naar wind- en zonne-energie compleet is, blijft aardgas dus de beste optie, gevolgd door aardolie.
“Interconnectoren zijn geavanceerde uitwisselingspunten die zorgen dat energienetten voordeliger en dynamischer werken”
Zolang Noordzeegas en -olie nog broodnodig zijn, kan de buitengaatse winning van gas en olie duurzamer worden. Zo gebruiken de meeste boorplatforms nog gasturbines voor de opwekking van stroom die nodig is voor de compressoren die het gewonnen gas naar de wal pompen. Dat kan inmiddels veel beter, met behulp van elektriciteit uit windturbines op zee.
Samengebruik en hergebruik van de energie-infrastructuur zorgt voor snelheid in de energietransitie, zet een hefboom op gedane investeringen, en drukt de kosten. Ik noem Porthos(4), waarin de zware havenindustrie in Rotterdam samenwerkt. Maar ook in Teesside in het Verenigd Koninkrijk werken de bedrijven en autoriteiten samen aan transportnetten die de vrijkomende CO2 afvangen, transporteren en opslaan, zodat die nooit in de atmosfeer terechtkomt en niet bijdraagt aan het broeikaseffect. Het gebruik van de bestaande olie- en gasinfrastructuur drukt de kosten en gedeeld gebruik verlaagt de investeringen per deelnemende partij.
Interconnectoren zijn geavanceerde uitwisselingspunten die zorgen dat energienetten voordeliger en dynamischer werken, door verschillende systemen en landen te koppelen. Deze verdeelpunten worden ook opslagpunten voor de daar uit windenergie, met elektrolyse opgewekte waterstof. Er zijn al vergevorderde plannen in Nederland, Duitsland, Denemarken en Schotland om daartoe speciale energie-eilanden op zee aan te leggen, zoals in het Nederlandse PosHYdon-project(5). Multifunctionele interconnectoren distribueren niet alleen de energie, maar verdelen ook de benodigde investeringen over de betrokken landen en gebruikers.
“Project Noordzee biedt de kans om politiek, wetenschappelijk en commercieel te floreren”
De oorlog in Europa heeft als bijvangst dat de bijkomende energiecrisis de energietransitie nu wél urgent maakt. Wil die slagen, dan moet de Noordzee snel het grootste klimaatneutrale energiesysteem van Europa worden. Dat complexe megaproject vraagt allereerst om de erkenning dat de energietransitie naar netto-nul alleen in samenwerking kan worden opgelost. En dat vraagt om ´dienstbaar leiderschap´, dus om mensen die bruggen kunnen slaan, partijen en belangen bij elkaar willen brengen, en die samen stappen voorwaarts laten maken. De Nederlandse traditie van het polderen, in de goede zin van het woord.
Het is mijn wens en oproep dat we nu alle politieke, commerciële en persoonlijke belangen op de tweede plaats zetten en overgaan tot uitvoer van de beste oplossing voor de energietransitie. Die beste oplossing is niet een ideale tekentafeloplossing, maar een werkbare oplossing waarmee we onmiddellijk aan de slag gaan met wat we nu hebben, aan datgene wat we willen: een koolstofneutrale samenleving.
De definitie van duurzaamheid luidt dat ons menselijk handelen, de handelingsvrijheid van volgende generaties niet mag belemmeren. Project Noordzee biedt de kans om politiek, wetenschappelijk en commercieel te floreren en Moeder Aarde en onze (klein-)kinderen daarvan te laten profiteren. Dat lijkt me de kroon op ieders carrière.