Econoom Bert Tieben: "Er wordt allerhande data aangedragen. Emissie-spaghetti is het gevolg"
Feest in Rotterdam. Donderdag 21 april werd Maasvlakte Power Plant 3 - kortweg MPP3 - geopend. Een state-of-the-art kolencentrale met een volgens eigenaar Uniper ongekend energetisch rendement van 47 procent. De opening van de centrale komt op een bizar moment, aangezien de Tweede Kamer een dag eerder vergaderde over de vraag of de kolencentrales in Nederland dicht moeten. Alle kolencentrales, dus ook de MPP3.
Het lijkt tegenstrijdig, een kolencentrale openen op een moment dat de wereldleiders in New York hun handtekening zetten onder het Verdrag van Parijs dat beoogt de opwarming van de aarde te beperken tot 2 graden. Maar in 2006 toen de vergunningaanvraag werd gestart zag de wereld er nog anders uit. Nederland had behoefte aan goedkope basislast. Een MWh elektriciteit was circa 25 procent duurder dan in het buitenland, aldus de Algemene Energieraad in 2004 in een advies met de mooie titel 'Behoedzaam stroomopwaarts'.
Bouwbonanza
Wat volgde was een bouwbonanza van kolen- en gascentrales. Achteraf een mooi voorbeeld van wat economen een varkenscyclus noemen, in elk geval allesbehalve behoedzaam. Kolen was favoriet want goedkoper dan gas als brandstof voor elektriciteit, wereldwijd beschikbaar en met het perspectief van CO2-afvang en -opslag niet noodzakelijk een bedreiging voor mens en milieu. CO2-opvang en -opslag is tot op heden nog niet van de grond gekomen, de kolencentrales draaien inmiddels.
Sluiting van de nieuwe centrales zou dramatisch zijn voor de energiebedrijven die ruim 10 jaar bezig zijn geweest met de bouw. Kapitaalvernietiging van het zuiverste water waar economen (waaronder deze) doorgaans van gruwen. Toch is het voor de maatschappij beter de centrales te sluiten.
Plussen en minnen
In een rapport voor Natuur & Milieu hebben collega's Bert Hof, Eelco Buunk en ik onlangs de maatschappelijke kosten en baten van sluiting van alle kolencentrales in 2020 berekend. Sluiting van de centrales heeft een positief effect op de welvaart vanwege de vermeden emissies van CO2 en overige emissies zoals NOX, SO2 en fijnstof. Daar staat tegenover dat de elektriciteitsprijs stijgt waardoor consumenten een hogere prijs betalen. Energieproducenten verliezen uiteraard de winst die ze met de centrales zouden kunnen behalen. In de gascentrales draait de turbine juist meer uren om de verloren productie (deels) op te vangen wat extra winst voor dit deel van de elektriciteitsmarkt betekent. Deze plussen en minnen betekenen per saldo een maatschappelijke baat van circa 4,7 miljard euro.“"De emissieprestaties van centrales lopen flink uiteen maar de verscheidenheid aan bronnen maakt het lastig verschillen te controleren"”
Emissie-spaghetti
De energieproducenten zijn het niet eens met deze analyse en hebben Minister Kamp ingefluisterd dat wij de emissies van de nieuwe centrales verkeerd hebben berekend. Het gaat dan vooral om de emissies van NOX, SO2 en fijnstof. Feitelijk is de kritiek onjuist want we hebben de emissies van de nieuwe centrales helemaal niet berekend. Op basis van de emissieregistratie is door ons een berekening gemaakt van de daadwerkelijke emissies van kolencentrales waar de uitstoot van de nieuwe centrales uiteraard nog niet in is te onderscheiden. Dit veroorzaakt een overschatting van de emissies voor zover de nieuwe kolencentrales minder uitstoot hebben dan de oudere generaties. Er wordt nu allerhande data aangedragen uit tests, vergunningen en milieuverslagen om te betogen dat dat inderdaad zo is. Emissie-spaghetti is het gevolg. De emissieprestaties van de centrales lopen flink uiteen maar de verscheidenheid aan bronnen maakt het lastig de verschillen te controleren.
“"Minister Kamp gaat zonder enige bewijsvoering mee in de bewering van de eigenaren"”
Eerst zien, dan geloven
Deze econoom zegt: eerst zien, dan geloven. De elektriciteitsmarkt is gelukkig nog geen automobielindustrie waar emissiemetingen op een hellend parcours gewoon zijn toegestaan. De reden om daadwerkelijke emissies te gebruiken is dat de emissies van jaar tot jaar flink kunnen fluctueren. Het is dan aantrekkelijk om een goed gekozen jaar als benchmark te presenteren of zaken positief voor te stellen. Zo gaat minister Kamp zonder enige bewijsvoering mee in de bewering van de eigenaren dat zij nog lagere emissies van de centrales verwachten als hun centrales uit de testfase zijn. Een trendanalyse van de emissies op basis van registraties gebruikt een eenduidige bron en voorkomt selectie-bias. Over enkele jaren is te controleren of de huidige testresultaten voldoende indicatief zijn voor de daadwerkelijke emissies van de nieuwe centrales.
Doelstelling
De emissie-spaghetti gaat bovendien voorbij aan een veel crucialer punt: wat zijn de maatschappelijke kosten voor gezondheid en milieu van emissies? Wij hebben hiervoor schadekosten gebruikt die voor CO2 28 euro per ton bedragen. Deze schadekosten worden hoger naarmate de welvaart toeneemt. In de nieuwe scenario's van de planbureaus, genaamd Welvaart en Leefomgeving, neemt de waarde van CO2 dan ook toe tot 40 euro in 2050. Maar in een scenario met hoge groei en effectiever klimaatbeleid stijgt de waarde van CO2 naar 160 euro in 2050. Let wel: dit scenario voldoet nog steeds niet aan de 2-graden doelstelling van Parijs. Deze doelstelling vraagt nog hogere CO2 prijzen die in 2050 minimaal 200 en maximaal 1000 euro moeten bedragen.
Geen twijfel
Met dergelijke waarderingen kan er geen enkele twijfel zijn over het effect van sluiting: dat is positief voor de welvaart, ook al is de nieuwe generatie kolencentrales minder vervuilend dan de vorige. De energieproducenten kunnen zich beter zorgen maken over de richting van het klimaatbeleid. Bij hogere CO2 prijzen in de emissiehandel verdwijnen kolencentrales vanzelf van de markt: ze zijn niet langer rendabel omdat de kostprijs nu de maatschappelijke schade voor gezondheid en milieu zal weerspiegelen. Dat kan al rond 2030 het geval zijn. Bij een effectief klimaatbeleid blijken de kolencentrales met andere woorden ook economisch een verkeerde investering te zijn geweest. Een aspect dat de eigenaren van de centrales waarschijnlijk nog onvoldoende onderkennen.
Bert Tieben is hoofd van het cluster Marktwerking en Duurzaamheid van SEO Economisch Onderzoek