John Kerkhoven: "Centrales ingezet in spel om voorzieningszekerheid"
Het gaat snel de
verkeerde kant op met energiereuzen RWE, E.ON en Vattenfall. Kort na elkaar
gaven CEO's van de bedrijven in grote kranteninterviews toe dat ze in Duitsland
hun geld op termijn niet meer kunnen verdienen met kolen- en kerncentrales. De
vraag is nu: wie gaat het afschrijven van al die centrales betalen? Het pokeren
met gigawatten is begonnen. De inzet: de stabiliteit van het Duitse energienet
in de komende jaren.
De kranteninterviews geven aan hoe hard - zelfs wanhopig - de energiebedrijven
zoeken naar een uitweg. Op 29 oktober gaf Erwin van Laethem een interview van
twee pagina's in het Financieele Dagblad. Hij is Chief Innovation Officer bij
RWE en tevens tot 1 januari 2015 CEO van Essent. Blijkbaar gaat RWE zich
richten op domotica, elektronica om energie te besparen en apparaten in huis
aan te sturen. Het is een onbegrijpelijke stap. RWE heeft nauwelijks ervaring
heeft met componenten en software. Toch wil het de strijd aangaan in een markt
met lage marges en concurrenten als Apple, Samsung en Google.
Op 1 december volgde de aankondiging van Johannes Teyssen, de CEO van E.ON, dat
het bedrijf zich gaat splitsen in een "vies" en een "schoon" deel. Het "schone"
deel zal E.ON blijven heten. Ik vind het vreemd dat ze de naam E.ON - volledig
geassocieerd met "vies" - juist voor het schone deel willen behouden. En hoe
wanhopig moet je zijn als je het nieuwe E.ON baseert op een bedrijfsmodel dat voor
elektriciteitsproductie volledig afhankelijk is van overheidssubsidies op
zonne- en windenergie?
Nog geen twee weken later, op 12 december, lees ik een interview met de CEO van
Vattenfall, Magnus Hall, die aankondigt zich terug te trekken uit elektriciteitsproductie
met bruinkool in Duitsland. Door 30% van de elektriciteitsproductie van Vattenfall
in Duitsland te verkopen, kunnen ze hun eigen CO2-footprint met 75%
laten dalen. De toekomst voor Vattenfall ligt in "renewables" en niet in "vies"
fossiel, dat past niet in de strategie.
Drie grote spelers die in een periode van zes weken allemaal af willen van
fossiel en gedwongen zijn om in Duitsland uit nucleair te stappen. En drie
spelers die hun verliesgevende gascentrales al in de mottenballen aan het
zetten zijn omdat die momenteel de concurrentie met kolen-, kern-, zonne- en windelektriciteit
niet aankunnen. Drie spelers, die tegelijk van alles te koop zetten en uit de
markt halen.
Een belangrijke vraag is natuurlijk: Wie gaat die assets dan kopen van E-ON,
RWE en Vattenfall? Het lijkt waarschijnlijk dat niemand deze assets onder deze
omstandigheden wil hebben tegen een redelijke prijs. Deze bedrijfsonderdelen
zijn niet alleen risicovol en structureel verliesgevend, maar ook ongewenst door
bevolking en overheid.
Maar waarom dan je eigen divisies typeren als onderdelen die ongewenst zijn (Vattenfall) of onvoldoende renderend (RWE/E.ON) in grote krantenartikelen, terwijl je ze wilt verkopen? Het is ook vreemd dat alle grote spelers tegelijk hun assets in de verkoop doen. Beide acties verlagen de prijs die je kunt krijgen voor deze bedrijfsonderdelen. Sterker nog: het kan ertoe leiden dat er geen marktpartij meer is die ze durft te kopen. Waarom dan dit gedrag?
Zou het antwoord kunnen liggen in een oligopolistisch pokerspel? Zonder deze kern- en kolencentrales kun je de Duitse elektriciteitsvoorziening niet stabiel houden. Sluiting van de centrales is een onacceptabele uitkomst. De energiebedrijven zijn voorlopig ‘too big to fail'. Kunnen de energiebedrijven, zoals grote banken eerder deden, de Duitse overheid verplichten om hun verlieslatende assets te kopen? En kan de overheid ontsnappen aan dit pokerspel van drie oligopolisten op het gebied van elektriciteitsproductie?
““De burger hoeft de rekening van de ‘atom- und kohleausstieg’ niet te betalen””
Op de lange termijn is het wel degelijk mogelijk om de kolen- en kerncentrales te vervangen. Doorrekeningen met het Energietransitiemodel voor Duitsland laten zien dat in het volgende decennium een combinatie van wind en zon, met als achtervang warmte en elektriciteitsopslag, en een reeks decentrale kleinere biomassa/gas en (bio)diesel turbines/aggregaten ook prima een goedkoop en stabiel elektriciteitssysteem leveren.
Maar voor de komende vijf jaar zit Duitsland in een lastig parket. De oplossing lijkt te liggen bij gascentrales. Die gaan nu in Duitsland in de mottenballen omdat ze verliesgevend zijn. De Duitse overheid zou de eigenaren van deze gascentrales kunnen verplichten om deze gascentrales beschikbaar te houden voor opstart later dit decennium. Wanneer de eerste kern- en (bruin)kolencentrales in Duitsland uitgaan, kunnen de gascentrales inspringen.
In de loop van het
volgende decennium zal je dan die grotere gascentrales moeten vervangen voor
kleinere eenheden. Dit zijn flexibele centrales; je kunt ze snel op- en
afregelen om de productie van wind en zon te volgen. Ook de eerder genoemde
biomassa/opslag en hier en daar wat (bio)diesel kunnen een oplossing zijn. Deze
eenheden vragen lage initiële investeringen en hebben hoge marginale kosten,
maar ze kunnen desondanks prima geld verdienen in de schaarse uren dat er
tekorten zijn van elektriciteit uit
zon/wind/opslag.
Ik pleit hiermee niet voor een capaciteitsmechanisme. Maar ik ben voorstander
van een verplichting om gascentrales zodanig in de "mottenballen" te leggen dat
ze er over een aantal jaar ook weer uitgehaald kunnen worden. Doe je dat als
overheid, dan vervalt grotendeels de noodzaak om de ‘bad banks' te redden. De burger
hoeft de rekening van de ‘atom- und kohleauststieg' niet te betalen, die ligt
dan voornamelijk bij de aandeelhouders van die bedrijven.
Is er een les te leren voor Nederland? Ik denk het wel. Want RWE, Vattenfall en
E.ON behoren ook tot de grootste elektriciteitsproducenten met kolen- en
gascentrales in Nederland. De Duitsers gaan ons voor in de energietransitie. Ze
zitten op een pad dat wij ook volgen. Daarmee doen we er goed aan het drama dat
nu geschreven wordt in Duitsland zorgvuldig te bestuderen.
John Kerkhoven is Managing Partner van Quintel Intelligence en geestelijk vader van het Energietransitiemodel