Dat het in ons land ritselt van de bondscoaches en klimatologen wisten we al, maar dat zoveel columnisten, ‘spraakmakers’, journalisten, commentatoren en politici een opleiding tot viroloog of epidemioloog succesvol hadden afgerond, dat wist ik niet. Gezegend is het land met zoveel deskundigheid die ons kan helpen een betere samenleving te creëren.
Werkelijk positief te waarderen echter is de mate waarin de meeste mensen zich coöperatief gedragen als er een beroep op eigen verantwoordelijkheid en gezond verstand wordt gedaan. En dat velen daarnaast verdergaande collectieve maatregelen accepteren als duidelijk is dat deze een hoger, gezamenlijk doel dienen, in dit geval de volksgezondheid en de gezondheidszorg. Zelfs als de economische gevolgen van de maatregelen dramatisch zijn. De meeste mensen deugen, constateert Rutger Bregman terecht.
“De kloof tussen lasten en lusten is bij klimaat en biodiversiteit groter”
Levert de coronacrisis dan ook lessen voor de nakende klimaatcrisis en de acute en manifeste biodiversiteitscrisis? Deels wel. Het grote verschil is echter dat het sociale dilemma bij klimaat en biodiversiteit veel sterker speelt dan bij covid-19. Wie een individueel offer brengt om de klimaatdruk, de stikstofuitstoot of het watergebruik te verminderen, draagt zelf de lasten van de coöperatieve keuze, terwijl de baten, het behoud van collectieve hulpbronnen, allen ten goede komen, ook aan degenen die zich niet coöperatief gedragen. (Terzijde: ook, of juist, voor Energiepodium is het goed biodiversiteit in één adem te noemen met klimaat om het risico te beperken dat klimaatoplossingen de biodiversiteitsproblemen verergeren). Coöperatief coronagedrag brengt lasten voor het individu met zich mee, maar die zijn makkelijker te accepteren als belangrijke baten aan dat zelfde individu toevallen, zoals de kans de ziekte te ontlopen. De kloof tussen lasten en lusten is bij klimaat en biodiversiteit groter. Toch geloof ik dat een helder en overtuigend verhaal over het collectieve belang van bescherming van biodiversiteit en klimaat en de verhouding tussen individuele verantwoordelijkheden en bijdragen en collectieve verantwoordelijkheden en bijdragen het draagvlak voor effectieve maatregelen sterk kan verhogen.
Ook als deze maatregelen lasten met zich meebrengen (lasten in brede zin, niet enkel financieel bedoeld: extra tijd en moeite ergens voor moeten doen is ook een last). Daar staan de beoogde collectieve baten tegenover, maar er kunnen ook andere, niet-beoogde baten als bijvangst meekomen. De coronacrisis liet immers ook die zien. De malaise is duidelijk: het openbare leven kwam in de vertraging, de economie werd ineens jaren teruggeworpen, met ingrijpende gevolgen die niemand zou moeten willen bagatelliseren. Tegelijkertijd bracht de stagnatie schone lucht, stilte, meer verbinding met en waardering voor de eigen regio en lokale waarden, zoals het landschap en de natuur in de buurt en het voedsel van lokale producenten. In hoeverre die opwegen tegen de lasten moet ieder voor zich bepalen. Wat ik slechts beoog te beweren, is dat er naast lasten óók baten zijn. Of zoals een befaamd filosoof zei: elk nadeel heb z’n voordeel.
“Een cruciale les uit de coronacrisis is dat we sterk, innovatief en creatief genoeg zijn”
Een les tenslotte is dat een moeilijke situatie en de druk die eruit voortkomt creativiteit, support en veerkracht wakker roept. Hier in de buurt kwam de horeca met voorzieningen zoals afhaal- en bezorgservices, winkels pasten openingstijden en looproutes aan, beddenfabrikant Auping stapte in de productie van mondkapjes, noem maar op. Ondernemers springen razendsnel in op de nieuwe situatie. Dat gegeven is te benutten. Tot de coronacrisis uitbrak, was het hoofddoel in de westerse samenlevingen een hoge economische groei, waarvan we de gevolgen voor klimaat en biodiversiteit met kunst- en vlieg- en lapwerk nog wat binnen de perken proberen te houden. De crisis zelf en de oplossingen die eruit groeien zouden ons het vertrouwen kunnen geven dat we de benadering ook kunnen omkeren: begin met veiligstellen van een stabiel klimaat en een veerkrachtige biodiversiteit, en vertrouw erop dat samenleving en economie wel werkbare manieren vinden om daarmee om te gaan. De omgekeerde wereld ten opzichte van hoe we het deden. Een cruciale les uit de coronacrisis is dat we sterk, innovatief en creatief genoeg zijn om zo’n uitdaging met succes te volbrengen.