Zich verontschuldigend voor de ‘enigszins religieuze wending die het gesprek neemt’, wijst CEO Ruud Nijs op het zonovergoten terras van GIGA Storage in Amstelveen naar boven. “De zon is de bron van alles. Zonder zon geen leven. In het licht van de energietransitie is het een beetje vloeken in de kerk, maar zelfs olie zou er zonder zon niet zijn geweest. Daarom kozen we in 2018 voor ‘Sun Investments’, toen we een naam moesten bedenken voor ons nieuwe investeringsbedrijf.”
‘We’, dat zijn ontwikkelaar van duurzaam vastgoed Maarten Quist, fiscaal jurist Lars Rupert én Nijs zelf, die afkomstig is uit de bankwereld. “We zagen de kansen die de energietransitie bood en gingen op zoek naar duurzame projecten om in te investeren, met de bedoeling er ook geld aan te verdienen. Dat was toen nog een vies woord. Duurzaamheid is lange tijd een beetje een ‘linkse hobby’ geweest, in Nederland en misschien wel in heel Europa. Dat de energietransitie hier in 2018 vergeleken met de rest van de wereld nog een ondergeschoven kindje was, bleek onder andere uit de flinke achterstand die we hadden op het gebied van grootschalige energieopslag.”
Sun Investments kwam daar achter toen het, op zoek naar duurzame investeringsmogelijkheden, in contact kwam met een bedrijf dat plannen had om binnenvaartschepen te elektrificeren. “Dat lukt alleen als je de elektriciteit aan boord kan opslaan en de bestaande mogelijkheden daarvoor bleken niet toereikend. Dat zette ons aan het denken, met GIGA Storage als resultaat.”
“‘Uit onderzoek van TenneT blijkt dat er in 2030 in Nederland 9 GW aan energieopslag moet zijn om netcongestie te voorkomen’”
Dat de wereld er ook op het gebied van grootschalige elektriciteitsopslag vijf jaar later heel anders uitziet, is mede te danken aan de pioniersrol van GIGA Storage. Het bedrijf nam in 2020 in Lelystad het eerste Battery Energy Storage System (BESS) in gebruik, dat met een vermogen van 12 MW op dat moment de krachtigste van Nederland was. Dat kunstje werd twee jaar later herhaald, opnieuw in Lelystad, met een BESS met een vermogen van 25 MW. “Het BESS dat vanaf 2025 in Delfzijl operationeel is, heeft een vermogen van 300 MW en zal bij de start de krachtigste van Europa zijn,” blikt Nijs vooruit. “In de communicatie zullen we daar niet meer de nadruk op leggen, want zowel wij als onze concurrenten willen snel doorpakken met BESS-en met nog meer vermogen. Dat moet ook, want uit onderzoek van TenneT blijkt dat er in 2030 in Nederland 9 GW aan energieopslag moet zijn om netcongestie te voorkomen en energiezekerheid te kunnen bieden. En volgens een studie van Netbeheer Nederland kunnen we in 2050 alleen afscheid nemen van kolen- en gascentrales, als er dan 40 tot 70 GW aan energieopslag beschikbaar is.”
Dat energieopslag niet langer de ‘missing link van de energietransitie is’ maar alom wordt beschouwd als de ‘spitsstrook van de energiesnelweg’, is volgens Nijs ook de verdienste van CEO Manon van Beek van TenneT en minister Rob Jetten van EZK. “Mede dankzij hen wordt er sinds enkele jaren structureel nagedacht over het energiesysteem van de toekomst, met daarin een essentiële rol voor energieopslag, voor als de zon niet schijnt en de wind niet waait.”
“‘Op weg naar 40 tot 70 GW aan energieopslag in 2050 zijn er nog wel wat beren en valkuilen op de weg’”
Eind goed, al goed, denkt uw verslaggever heel even, op het in de zon badende terras van GIGA Storage. De lucht is strak blauw. Op het parkeerterrein staan bijna alleen maar stekkerauto’s en daarachter herinneren levensgrote blauwe beelden van een neushoorn en een buffalo aan de succesvolle energieopslagprojecten die het bedrijf tot dusver heeft gerealiseerd. “Maar op weg naar 40 tot 70 GW aan energieopslag in 2050 zijn er nog wel wat beren en valkuilen op de weg,” bezweert Nijs. “Grootste pijnpunt is misschien wel de verouderde Energiewet, die er voor zorgt dat de transportkosten die wij moeten betalen goed zijn voor tachtig procent van onze operationele kosten. Een Europese richtlijn die voorschrijft dat die transportkosten bij energieopslag naar nul moeten, is in landen als België al in regelgeving omgezet. Pas als dat ook in Nederland gebeurt, worden investeringen in een BESS minder risicovol en aantrekkelijker voor externe financiers, zoals banken en pensioenfondsen. Begrijp me niet verkeerd: ik zit niet om subsidie te bedelen. Tot dusver hebben we het zonder gered en dat willen we blijven doen. Maar zolang we zulke torenhoge transportkosten moeten blijven betalen, is het onmogelijk om een BESS van een gezonde businesscase te voorzien. Als de transportkosten bij grootschalige energieopslag niet flink worden verlaagd, liefst naar nul, zal het ons niet lukken om ons verdienmodel te verbeteren en onze ambitie waar te maken: 5 GW geïnstalleerd vermogen in Europa in 2030. Met behulp van ons zelfontwikkelde IT-platform, dat even unieke als slimme combinaties tussen hardware en software mogelijk maakt, gaan we die energieopslagcapaciteit deels verhuren aan energiebedrijven. Wat ze in feite bij ons huren is flexibiliteit én een steeds grotere onafhankelijkheid van kolen- en gascentrales.”
“‘Zolang we torenhoge transportkosten moeten blijven betalen, is het onmogelijk om een BESS van een gezonde businesscase te voorzien’”
GIGA Storage is inmiddels ook in België actief. “Omdat we daar geen transportkosten hoeven te betalen, hebben we er een vliegende start kunnen maken,” analyseert Nijs. “In Nederland is het vinden van geschikte locaties veel lastiger. Een BESS moet in de buurt van een hoogspannings- of middenspanningsstation worden gerealiseerd en het liefst uit de buurt van de bewoonde wereld, omdat vooral het koelen van de batterijen geluid maakt. Met het terrein van de failliete aluminiumfabriek DAMCO, hebben we in Delfzijl een perfecte locatie gevonden met een oppervlak van vijftien voetbalvelden. Elders in Nederland is het door de regelgeving en processen op het gebied van ruimtelijke ordening vaak een stuk lastiger. Ik pleit dan ook voor een nieuwe wet die de realisatie stroomlijnt van cruciale infrastructuur, zoals grootschalige energieopslag.”
Samen met vijf andere leden van Energy Storage Nederland (ESNL), de brancheorganisatie van de Nederlandse energieopslagsector, liet GIGA Storage dit jaar onderzoeken hoeveel maatschappelijke waarde batterijen toevoegen aan het elektriciteitssysteem. Uitgevoerd door onafhankelijk internationaal onderzoeks- en adviesbureau Ecorys, kwam het onderzoek uit op een bedrag van twee miljard euro per jaar. “Onderbreking in de levering van elektriciteit heeft verlies van welvaart tot gevolg,” citeert Nijs uit het onderzoeksrapport. “Bedrijven kunnen minder produceren en hun apparatuur lijdt mogelijk schade, terwijl huishoudens hun consumptiegedrag moeten aanpassen. Grootschalige batterijsystemen aangesloten op het elektriciteitsnet kunnen op momenten van schaarste elektriciteit leveren en zo maatschappelijke waarde creëren door de leveringszekerheid te vergroten. Met andere woorden: de negatieve gevolgen zijn niet te overzien, als we geen ruim baan geven aan infrastructuur die cruciaal is voor het slagen van de energietransitie. Zoals BESS-en.”
“‘Geschat wordt dat er in 2050 in heel Europa 600 GW aan energieopslag nodig is. 600 GW!’”
Aan het eind van het gesprek voorspelt Nijs dat energieopslag een bedrijfstak wordt met een omvang waar veel mensen zich geen voorstelling bij kunnen maken. “Dat is nu ook nog een beetje ons probleem. Geschat wordt dat er in 2050 in heel Europa 600 GW aan energieopslag nodig is. 600 GW! Als ik over een aantal jaren met pensioen ga zal ik er, denk ik, het meest trots op zijn dat GIGA Storage een rol heeft gespeeld in het absolute beginstadium van een nieuwe industrietak die later zo groot, relevant en onmisbaar zou worden.”
“Batterijen steeds veiliger, stiller, efficiënter en duurzamer”
In de batterijen die worden gebruikt in de Battery Energy Storage Systems van GIGA Storage, zijn natuurlijke grondstoffen verwerkt. “We zijn ‘technologie-agnostisch’ en volgen de standaard in de markt”, legt Nijs uit. “Die standaard is al een aantal jaren de lithium-ion-batterij, met dien verstande dat we inmiddels zijn overgestapt van de lithium-ion-batterij met nikkel-mangaan-kobalt (NMC) als anode naar de lithium-ion-batterij met lithium-ijzer-fosfaat (LFP). Daardoor hebben we geen kobalt meer nodig, een omstreden grondstof omdat er aan de winning in Kongo mogelijk kinderarbeid te pas komt. Het nadeel van de LFP-batterij is dat hij met behulp van vloeistof gericht moet worden gekoeld, het grote voordeel is dat de ontbrandingstemperatuur hoger en de batterij dus veiliger is.”
Lithium heeft volgens Nijs als extra voordelen dat er wereldwijd meer van beschikbaar is én dat het metaal in principe recyclebaar is. “Maar ik sluit niet uit dat lithium over een paar jaar helemaal niet meer nodig is in batterijen. Met name in Nederland gaan de ontwikkelingen op dat gebied heel hard. In Arnhem richt het bedrijf Elestor zich bijvoorbeeld op de ontwikkeling van batterijtechnologie die is gebaseerd op het 'waterstofbromide-flowbatterij'-principe. We volgen dergelijke innovaties op de voet, want GIGA Storage zal altijd open blijven staan voor nieuwe batterijen en opslagtechnieken die nog efficiënter zijn, minder ruimte nodig hebben en veiliger, stiller en duurzamer zijn.”
Tekst: Cees de Geus
Fotografie: GIGA Storage