Frank van den Heuvel over hoe historische keuzes voor duidelijkheid zorgen: Indië onafhankelijk, mijnsluiting, splitsing energiebedrijven, einde gaswinning
Minister Wiebes doet in zijn eerste maanden als minister van Energie precies wat minister Maria van der Hoeven in 2007 ook deed: snel politieke duidelijkheid geven. Van der Hoeven zei kort na haar aantreden dat ze de energiebedrijven ging splitsen in een productie-/ leveringsbedrijf en een distributiebedrijf. Ze wilde niet het politiek gekrakeel en gedoe van haar voorgangers meemaken en deze last vier jaar met zich meeslepen. Door de loopgravenstrijd rondom splitsing kwamen bij Van der Hoevens voorgangers andere energievraagstukken niet of te weinig aan bod. Voor Wiebes geldt hetzelfde. Nadat hij snel na het aantreden van het kabinet, gestimuleerd door een forse aardbeving, al een stevige reductie van het te winnen gas had aangekondigd, viel op 29 maart het finale besluit: Groningen gaat dicht en wordt de komende tien jaar afgebouwd. Nu heeft Wiebes tijd voor andere zaken.
Het moment doet ook denken aan andere historische gebeurtenissen, die veel gedoe in aanloop betekenden. In december 1949, na een decennium van Japanse bezetting, onafhankelijkheidsstrijd en politionele acties, maakte minister-president Drees bekend dat Nederland de onafhankelijkheid van Indië erkende. Nederland deed afstand van zijn belangrijkste kolonie en daarmee van een inkomstenbron, die goud waard was. En die ons land een positie opleverde als imperium. Net als de Groningers nu, voelden de mensen in Indië zich decennialang, eeuwenlang, niet serieus genomen en te kort gedaan. De nadelen waren voor hen en de plussen vloeiden naar Den Haag, Amsterdam en de rest van Nederland.
En dan 17 december 1965. Nadat zijn voorgangers nog van alles geprobeerd hadden met Mijnnota's, subsidies en andere lapmiddelen, was het minister van Economische Zaken Joop den Uyl die zijn roemruchte speech in Heerlen hield. De mededeling was klip en klaar: de mijnen gaan dicht in Limburg. Het is voorbij met de mijnbouw in Nederland. Of, om het meer ironisch te zeggen, olie en met name het kort daarvoor aangetroffen aardgas, werden de nieuwe energiebronnen. Limburg werd ingehaald door Groningen. Een wereldbeeld stortte ineen. Een cultuur, een way of life, een baken van overzicht en stabiliteit verdween. Het verdriet van Limburg. Vele mislukte Haagse projecten, verhuizingen en douceurtjes konden het leed niet compenseren.
“Euforie van Groningen moet misschien getemperd worden. De Oostelijke Mijnstreek is sinds eind jaren ’60 in verval”
En nu dan die derde historische gebeurtenis: het stoppen met de aardgasproductie in Groningen. Het Groningse gas heeft ons miljarden opgeleverd en het zou ons, bij continuering, miljarden blijven opleveren. Er is anders besloten en daarom is het historisch. Hoewel, zoals deze dagen ook geconstateerd is, het grote verschil is dat Limburg zich destijds in de steek gelaten voelde omdat men besloot te stoppen en Groningen zich jarenlang in de steek gelaten voelde omdat ‘Den Haag', maar doorging met de winning. De parallel tussen de drie vraagstukken, onafhankelijkheid Indië, mijnsluiting en stoppen met gaswinning is er zeker ook. Nadat jarenlang, volgens Nederlandse traditie, overlegd is, gezocht naar werkbare oplossingen en het smeden van compromissen, kwam in alle drie de gevallen uiteindelijk de rigoureuze klap, die helderheid en duidelijkheid boven het compromis plaatste: onafhankelijkheid, mijnsluiting, einde gaswinning.
De euforie van Groningen op dit moment moet misschien ook getemperd worden. De Oostelijke Mijnstreek is sinds eind jaren '60 in verval en heeft zeker nooit meer de welvarende status gekregen die met eind jaren '50 had toen de mijnbouw op zijn hoogtepunt was. Ook dat moeten de Groningers zich realiseren. Net als Heerlen en omstreken hebben de Ommelanden van Groningen het in zich een krimpregio te worden. Wat is nu de gemene deler van de vier genoemde vraagstukken: splitsing, Indië, Groningen en mijnsluiting? In al vier de gevallen hadden de mensen die in opstand kwamen tegen Den Haag het gevoel dat hen iets werd afgepakt. En dat onderliggende gevoel dat een arrogante macht in Den Haag dat doet, voelt onrechtvaardig. En leidt tot strijd.
En dan het moment van de aankondiging door het kabinet. Witte Donderdag. Het Laatste Avondmaal. Op TV ziet Nederland The Passion, het lijdensverhaal van Christus. En dan weet iedereen dat na deze passie en boetedoening weer de herrijzenis zal komen. Is het besluit dan toch minder van de daadkrachtige VVD-minister en het groene D66, maar het beleid met de penitentie en wederopstanding van de christelijke regeringspartijen?
Frank A.M. van den Heuvel is werkzaam op het gebied van Public Affairs & Toezicht