Frank van den Heuvel: "Gedrag energieconsument maakt Brexit hoogst onwaarschijnlijk"
Mensen zijn consumenten van energie, maar ook kiezers van politici en deelnemers aan referenda. Wat heeft Energie met de dreigende Brexit te maken? Heel veel. Onlangs sprak professor Catherine Waddans (oa Norwich Business School) voor de KNAW over ‘Regulatory Policy and Consumer Behaviour in British Energy Markets'. Kort gezegd: hoe reageren de Britse consumenten op de liberalisering van de energiemarkt? Hoe gaan ze om met keuzevrijheid? Hoe is hun omgang met verschillende opties? Wat is het switch-gedrag? Interessante gedragingen van consumenten en producenten leveren een schat aan informatie op. Juist voor de politici die bezig zijn met het Brexit-referendum.
Waddans liet op basis van empirisch materiaal zien hoe Britse consumenten gereageerd hebben op de liberalisering van de energiemarkt. Tevens toonde ze gedrag van de producenten aan. Enkele interessante constateringen zijn dat energieaanbieders een hogere prijs vragen in gebieden waar ze historisch een sterke (monopolie-) positie hebben. Wanneer aanbieders klanten te winnen hebben, doen ze prijsconcessies. Dat verklaart, over Brexit gesproken, dat Cameron te winnen kiezers wat wil bieden. Overigens, zo toonde het onderzoek aan, zijn de meeste consumenten conservatief en switchen niet van leverancier. Vertrouwen in het bestaande, men weet wat men nu heeft, blijkt een belangrijk punt. De Brexit is nog geen feit!
““Veel Britten zijn geswitcht van energieleverancier, maar kregen niet wat ze hadden verwacht””
Een absoluut winstpunt van de liberalisering in de energiemarkt is dat consumenten bewuster omgaan met energie en dat maatschappelijke geëngageerde leveranciers afnemers aan het denken zetten over gebruik, prijs en verduurzaming. Na het Brexit-referendum, er van uitgaand dat het Verenigd Koninkrijk (VK) binnen de EU blijft, zullen de Britten bewuster Europeaan zijn. Een zeer interessant element is dat veel Britten zijn geswitcht van energieleverancier, maar dat ze niet de voordelen (financieel of anders) kregen die ze verwacht hadden. Kijk, dat is bedreigend voor Boris Johnson en andere pro-Brexit-politici in het VK. En Cameron en anderen zullen zeker deze kaart spelen: hoedt u voor een switch die onzeker is of waarvan de plussen nog maar moeten blijken.
Waddans toonde ook aan dat wanneer de keuze er één is tussen slechts twee opties (bestaande en een nieuwe aanbieder), mensen minder geneigd zijn te switchen dan wanneer er een keuze is uit meer dan twee opties. Het conservatisme, spelen op zekerheid met betrekking tot wat men heeft, komt dan nog meer naar boven. Ook een empirisch punt tegen de Brexit, want het is slechts ‘in or out'. Samenvattend kun je zeggen dat op basis van het consumentengedrag in de energiemarkt een Brexit hoogst onwaarschijnlijk is. Het is de vraag of politici er ooit zo naar gekeken hebben. En mocht de Brexit er toch komen, dan geeft de energiemarkt weer een interessante les. Mensen willen, ook al zijn er evidente nadelen, na hun keuze deze rationaliseren, rechtvaardigen. Liever dan toegeven dat men fout zat en alsnog een andere keuze maken. Inderdaad: bij het Brexit-referendum is het nu of nooit en mensen moeten een echt bewuste keuze maken.
““Wie zei hier dat energie niet bepalend is?””
Bij bepaalde keuzes is het ook van belang verder door te denken. Wat als? En dan in politieke termen: als de Britten in meerderheid voor de Brexit kiezen en het VK inderdaad de EU verlaat, dan zal dat een katalysator zijn bij de Schotten die persé in de EU willen blijven. Het laatste referendum enkele jaren geleden was nipt ‘geen onafhankelijkheid'. Ook omdat de Schotten met hun vele recentelijk ontdekte olie- en gasvelden zien dat onafhankelijkheid dan betaalbaar is. Wie zei hier dat energie niet bepalend is? Maar heeft fossiele energie dan nog toekomst? Dan is de ironie dat hoe meer het VK investeert in duurzame energie, eigen fossiel (schaliegas) en nucleair, des te meer dat de Schotten zwakker maakt. En dan begrijpen we de geplande uitfasering van kolencentrales in het VK ook. De kolen-exit (‘Kexit') is logisch, want de kolenmijnen liggen met name in Wales en daar slaat door verdere sluiting van kolenmijnen de werkloosheid en dus de afhankelijkheid van Londen toe. Juist door het energiebeleid zal Wales, waar men ook graag losser van Engeland is, verplicht binnen het VK blijven. Was dit de reden om vijftig jaar geleden de mijnen in Limburg te sluiten? Dreigende Limburgse onafhankelijkheid.
Het bovenstaande gaat over energieconsumenten en kiezers in het Verenigd Koninkrijk. Het geldt breder. Eerder hebben we de bankruns gezien: als een aanbieder niet meer het vertrouwen heeft, rent men weg. Zeker als het alternatief beter oogt. In de Verenigde Staten weet presidentskandidaat Trump dat ook. Het dwingt ondernemers, politici en anderen iedere dag weer de waarde van het aangebodene aan te tonen en de legitimatie te verdienen. Het zou interessant zijn nog een conservatievere doelgroep te onderzoeken: Britse voetbalsupporters. Mijn eerste neiging is dat deze groep nog meer behoudend, trouwer, is en nog minder snel switcht. Dat is dan weer een geluk voor Louis van Gaal in Manchester.
Frank van den Heuvel is directeur Public Affairs TNO