Het was nieuws dat buiten de komkommertijd wellicht de media niet gehaald zou hebben: een onderzoek van het HIER-bureau naar het draagvlak voor aardgasvrije woningen. Dat neemt af, aldus het onderzoek. De resultaten laten zien dat er verwarring onder de respondenten is over de redenen om van het gas af te gaan. Die lopen uiteen, van de aardbevingen in Groningen via het klimaatprobleem en voordelen voor de economie tot de vrees voor afhankelijkheid van Rusland. Die verwarring is voorstelbaar, en dat deze mede tot verlies aan draagvlak voor gasloosheid leidt ook.
“Wie wil na ramp MH17 nog Russisch gas?”
Een paar jaar geleden zagen enkele spraakmakers en maatschappelijke organisaties hun kans schoon om het ene vraagstuk (klimaatverandering en daarvoor benodigde actie) te agenderen op de bagagedrager van het andere vraagstuk (aardbevingen ten gevolge van gaswinning in Groningen). En wie wou na het neerschieten van de MH17 nog gas uit Rusland? Begin 2017 kwam een campagne ‘van gas los’ los, die - als ik op internet probeer terug te vinden wat deze campagne in gang zette - met name bij GroenLinks-wethouders en andere prominenten in die kringen weerklank leek te vinden. Dat verklaart dat in het HIER-onderzoek zo’n 15% van de ondervraagden het idee van aardgasvrij wonen nu typeert als ‘weer zo’n linkse hype’. De term ‘aardgasvrij’ is een gemakkelijke prooi voor rechtse columnisten als Syp Wynia, die ideeën om de gebouwde omgeving te verduurzamen tamelijk feitenvrij weet te framen als ‘gasverbod’, om zo de groeiende maatschappelijk onvrede nog eens lekker aan te wakkeren.
‘Van gas los’ gooit alle gassen op een hoop: hoogcalorisch en laagcalorisch aardgas, inheems en geïmporteerd gas, gas uit grote en kleine velden, biogas, mosterdgas, stikstofgas, groen gas, waterstofgas – zegt u het maar, terwijl elk van de soorten eigen karakteristieken en voetafdrukken heeft. En terwijl in een lange-termijn duurzame energiehuishouding naast duurzaam opgewekte elektronen ook hernieuwbare, netto koolstofneutrale moleculen nodig zullen zijn. Dat is de afgelopen jaren wel duidelijk geworden, en de recente infrastructure outlook van TenneT en Gasunie samen bevestigt dat nog eens. Maar het was een hele toer de onmisbaarheid van hernieuwbare moleculen te agenderen dwars tegen de mindset in die het ‘van gas los’-frame inmiddels had bewerkstelligd.
“Voor niets gaat de zon op, maar ‘m vangen kost een paar centen”
‘Aardgasvrij’ is al iets beter, maar ook die term geeft de illusie dat er helemaal geen energie meer aan een (aard)gasloze woning zou hoeven worden geleverd. Helaas, ook in goed geïsoleerde woningen moet enige energie naar binnen worden gekruid, en ook die energie heeft een klimaat-, biodiversiteits-, risico- of andere voetafdruk. Voor niets gaat de zon op, maar ‘m vangen kost een paar centen, en brengt eveneens neveneffecten met zich mee.
‘Van gas los’ gooit een veelheid van doelen in een mand, en wekt de indruk dat al die problemen met een enkel instrument kunnen worden opgelost. Maar de ‘wet van Tinbergen’ leert dat elke doelstelling tenminste één daarop gericht instrument nodig heeft.
“Publiek weet dat aardgasvrij-beloften niet uitkomen”
Een mandje met doelstellingen vergt een mandje met instrumenten. Het publiek kent misschien de wet van Tinbergen niet, maar heeft wel haarfijn in de gaten dat ‘van gas los’ of ‘aardgasvrij’ beloften doet die niet kunnen worden waargemaakt. Misschien plakt zo’n beeld in het begin even, zoals een nieuwe reclamecampagne even kan aanslaan, maar als de propositie niet wordt waargemaakt vervliegt het vertrouwen in het aangeprezen product.
Dat is nu aan het gebeuren, en het lastige is: vertrouwen gaat te paard maar komt te voet. Zo bezien is de constatering niet al te gewaagd dat het doel ‘van gas los’ de transitie eerder remt dan versnelt. Wie minder aardbevingen door gaswinning wil, moet die winning verminderen. Wie minder afhankelijk wil zijn van Rusland, moet minder gas uit Rusland halen (en het dus gedurende een transitieperiode elders vandaan halen). En wie klimaatverandering wil beperken, moet niet van gas los maar van broeikasgas los.