We moeten vol inzetten op klimaatbeleid

Jan Paul van Soest: "Gas moet zich sterker afzetten tegen kolen"

Het jaarverslag van GasTerra over 2014 is uit. In het verslag is aandacht voor de prestaties van GasTerra en maatschappelijke thema's als de rol van gas in de energievoorziening, de aardbevingen in Groningen en de spanningen tussen Rusland en Oekraïne. Afkomstig uit het jaarverslag is dit interview met Energiepodium-columnist Jan Paul van Soest, geschreven door Anton Buijs, Manager Communicatie en Public Affairs bij GasTerra.

Het rapport aan de Club van Rome, waarin wordt gewaarschuwd voor een snelle uitputting van hulpbronnen, was uw inspiratiebron. Hoe kijkt u er na al die jaren op terug? Het wordt immers door velen bekritiseerd als een overdreven onheilstijding die niet is uitgekomen.

"De kernboodschap staat nog recht overeind. Die luidt dat we niet kunnen doorgaan op dezelfde manier als voorheen. De analyse klopt in grote lijnen, los van de getallen, ook nog steeds. Het was natuurlijk een andere tijd. In de jaren zeventig lag de nadruk op de eindigheid van grondstoffen. Nu focussen we veel meer op de negatieve effecten van het gebruik. Maar dat maakt niets uit voor de conclusie dat we het roer drastisch om moeten gooien."

De idealen die u aan het begin van uw actieve loopbaan dreven, zijn dus nog even actueel als toen?

"Actueler. De urgentie is toegenomen. De thema's zijn wel veranderd. Die waren in de jaren zeventig en tachtig veel lokaler van aard. We hielden ons bezig met verzuring, smogvorming, watervervuiling, afvalproblematiek. Nu ligt de nadruk vooral op mondiale problemen: de stikstof- en koolstofcyclus, biodiversiteitsverlies, klimaatverandering door menselijk handelen. In Grenzen aan de groei wordt hier slechts terloops over gesproken."

““Hernieuwbare energie zou niet de centrale doelstelling moeten zijn. Het gaat om broeikasgasreductie””

Klimaatverandering is momenteel met voorsprong het belangrijkste milieuthema. Gaat dit niet koste van andere issues die misschien wel urgenter zijn, zoals luchtkwaliteit?

"Dat geloof ik niet. We moeten de urgentie van het klimaatvraagstuk ook niet onderschatten. Dat dit toch gebeurt, heeft met de menselijke geest te maken. Die is bijna niet in staat om toekomstige klimaatverandering als urgent te ervaren. Dat je je nu opofferingen moet getroosten om straks onherstelbare schade te voorkomen, gaat er bij de meesten helaas niet in."

Veel milieudeskundigen en -activisten waarschuwen dat de wereld een catastrofe te wachten staat als we niet binnen tien, vijftien jaar overschakelen op 100 procent duurzame energie. Europa mikt op 80 procent in 2050. Hoe reëel zijn die ambities?

"Hernieuwbare energie zou niet de centrale doelstelling moeten zijn. Het gaat om broeikasgasreductie. Je moet je doelen kiezen op basis van het probleem. Ik heb op zich geen moeite met fossiel; ik heb moeite met de effecten van het gebruik. Wat koop ik voor een doelstelling van 80 procent hernieuwbaar als de CO₂-emissies toch omhoog gaan, onder meer doordat relatief schone brandstoffen zoals aardgas verdrongen worden door kolen?"

De wereld kampt met meer grote vraagstukken dan klimaatverandering: armoede, honger, epidemieën. Ze hebben met elkaar gemeen dat er veel geld nodig is om ze te bestrijden. Je kunt een euro echter maar één keer uitgeven. Moeten we, als het om urgentie gaat, daarom geen keuzes maken? Eerst het belangrijkste?

"De stabiliteit van ecosystemen is een absolute voorwaarde voor het leven op aarde. Zonder een leefbare planeet kunnen we al die andere vraagstukken ook niet oplossen. Er is dus een rangorde. We moeten vol inzetten op klimaatbeleid. Bedrijven en consumenten hebben genoeg geld. We hoeven de goede doelen niet tegen elkaar af te wegen. Het gaat om andere keuzes maken. Uitgaven voor het milieu versus uitgaven voor cosmetica, om maar een voorbeeld te noemen."

Dan hebben we het over levensstijl. Die kun je niet afdwingen.

"Nee, maar dat is ook niet mijn bedoeling. Idealiter neem je generieke maatregelen zoals het opleggen van een heffing. Dat werkt dan door in economische keuzes. Maar het blijft aan bedrijven en individuen om die keuzes te maken. Een algemene CO₂-heffing vind ik het beste. Maar een handelssysteem zoals het Europese ETS kan ook voldoen, op voorwaarde natuurlijk dat het wordt hervormd. De huidige CO₂-prijs is volstrekt onvoldoende om bedrijven de juiste beslissingen te laten nemen. De grootste veranderingen op dit vlak moeten uit de business-to business-markten komen. Ik verwacht eerlijk gezegd niets van de consument. Daar zit niet de drijvende kracht voor verandering. Als dertig jaar milieukunde me iets heeft geleerd, dan is het dat wel."

Het is waarschijnlijk dat de temperatuur sterker zal stijgen dan de politiek vastgelegde limiet van twee graden. Wordt het niet tijd dat we meer middelen besteden aan adaptatie, het verzachten van de gevolgen van klimaatverandering in plaats van aan het terugdringen van broeikasgasemissies?

"Adaptatie is uiteindelijk zinloos als je aan de bron niets doet. Maar het is niet of-of maar en-en. Ik maak me er ook zorgen over dat we te weinig doen aan adaptatie. Maar tegen vier graden opwarming is vrijwel geen adaptatiestrategie opgewassen."

““De claim dat gas de ideale transitiebrandstof is, vind ik in de huidige wereld met haar lage kolenprijzen, lage CO2-prijzen, onmetelijke gasvoorraden en een toenemende zorg over methaanlekkages niet houdbaar””

De milieubeweging reageert vaak negatief op argumenten die de haalbaarheid van maatregelen benadrukken. Ze lijken dan de ambitie om iets te bereiken belangrijker te vinden dan de haalbaarheid van een doelstelling. Hoe kijkt u hier tegenaan?

"Er is niets mis met ambitie. Sterker nog: zonder ambitie verandert er nooit iets. Maar je moet de realiteit heel helder onderscheiden van je ambitie, je visie, je ideaal. Zij die alleen maar over haalbaarheid willen praten, confronteer ik graag met de consequentie daarvan: warming-as-usual. Aan de andere kant wil ik idealisten graag confronteren met de realiteit. Zo kunnen we denken dat de stimulering van elektrisch rijden een succes is. Maar de praktijk is dat er miljarden euro's belastinggeld is weggegeven aan stekkerauto's die als ze niet worden opgeladen, alsnog één op elf rijden. Zo'n 1500 euro per ton vermeden CO₂; tel uit je verlies."

Het thema van ons jaarverslag is Energizing the future. Dit is GasTerra's slogan, waarmee we aangeven dat we een belangrijke rol voor gas als transitiebrandstof zien weggelegd. Een goede keuze?

"Dat ligt eraan hoe je de slogan uitlegt. De claim dat gas de ideale transitiebrandstof is, vind ik in de huidige wereld met haar lage kolenprijzen, lage CO₂-prijzen, onmetelijke gasvoorraden en een toenemende zorg over methaanlekkages niet houdbaar. De CO₂-prijzen moeten eerst fors omhoog, naar minimaal 50 euro per ton. Daarnaast moet je ook nadenken over wat gas daadwerkelijk kan bijdragen aan CO₂-reductie. Laten we dan breder kijken naar gasvormige energiedragers in plaats van naar aardgas sec, dat met name in Europa zijn license to operate heeft zien afkalven. Het gaat te weinig over gas in de breedste zin van het woord, dat wil zeggen over groen gas, waterstof, de flexibiliteit, opslagmogelijkheden van gas, enzovoort. De gasindustrie heeft als innovator veel te bieden. LNG vind ik hier een goed voorbeeld van. Dat kan enorm helpen om de zeer vervuilende scheepvaart schoner ter maken. De inzet van brandstofcellen is een ander sprekend voorbeeld. Dit alles moet dan natuurlijk wel plaatsvinden onder de randvoorwaarde van sterk dalende CO₂-emissies."

En Carbon Capture and Storage (CCS)?

"Dat hoort er zeker bij, sterker: zonder CCS kan de gassector haar claim dat gas de koolstofemissies helpt verminderen op de lange duur niet waarmaken. Hoe meer ik naar alle analyses kijk, hoe beter ik besef dat gas het nu aflegt tegen kolen, dat nota bene twee keer zoveel uitstoot. Gas moet zich daarom sterker afzetten tegen kolen. Niet alleen verbaal in het publieke debat, maar ook door na te denken over incentives om kolen terug te dringen."

Het klimaatvraagstuk is ongelooflijk complex en lijkt welhaast onoplosbaar. Bent u na al die jaren in de milieusector nog steeds optimistisch over een uiteindelijke oplossing hiervan?

"Ik probeer de vraag of ik optimistisch of pessimistisch ben, niet te laten afhangen van wat haalbaar is. Ik doe wat ik doe, omdat ik denk dat het wat in beweging brengt. Optimisme of pessimisme zou je ervan kunnen weerhouden de goede dingen te doen. Hoopvol ben ik wel. Hoop, zei de voormalige Tsjechische president Vaclav Havel, is een kwaliteit van de ziel en niet afhankelijk van wat in de wereld gebeurt. Hij had gelijk. En uiteindelijk viel die muur."

Wat heeft de wereld meer nodig? Idealisten of pragmatici?

"Pragmatische idealisten en idealistische pragmatici."