Column John Kerkhoven: "Hoe mensen de veranderende wereld anders kunnen zien"
Afgelopen dinsdag had ik het genoegen twee workshops te
mogen faciliteren met het Energietransitiemodel voor studenten van de
Universiteit Utrecht.
Voorafgaand aan de workshops werd in twee inleidingen
door geleerde heren de studenten verteld dat de aarde onvermijdelijk opwarmt,
het ijs op de polen smelt, aardolie duur en schaars wordt en dat de mens van
dat alles de schuld heeft.
Ik was bij het begin van de workshop dan ook wel geïnteresseerd in de vraag in
welk 'wereldbeeld' deze studenten zich het meeste thuis voelen, gegeven het
vriendelijk verpakte ‘hel en verdoemenis' wereldbeeld van de inleiders.
o Wereldbeeld 1 is dat van de 'homo economicus': het idee dat bijvoorbeeld aardolie door schaarste duur wordt, zonnepanelen door schaal en innovatie goedkoper en dat dan vanzelf ergens het moment komt dat het voordeliger wordt om om te schakelen van olie naar zon. De onzichtbare hand van de markt regelt de energietransitie vanzelf.
o Wereldbeeld 2 is 'vijf voor twaalf': de opwarming van de aarde kan en moet worden voorkomen door vergaande reductie van CO2. Dit is een beeld dat geheel past bij het doel voor 80 procent CO2-reductie per 2050 dat de Europese Unie propageert. Als wereldconferenties mislukken, Nederland zijn CO2-reductiedoelstelling niet haalt en de tijd dringt, wordt het hoogstens vier voor twaalf. Het moet en zal lukken om de mensheid te redden.
o Wereldbeeld 3 is dat van 'vijf óver twaalf': de aarde warmt onvermijdelijk op. Dat betekent inzetten op adaptieve maatregelen die rekening houden met de gevolgen hiervan. Dit varieert van rekening houden met het veranderende weer en water tot nadenken over energie- en voedselzelfvoorziening. Behalve een nieuw plan voor onze dijken levert dit ook initiatieven op van groepen mensen die meer regionaal hun eigen energie en/of voedsel willen produceren.
Even ter illustratie. Je denkt anders na over de
elementen in de energietransitie afhankelijk van je wereldbeeld. Een
kolencentrale is voor de homo economicus fantastisch. Het is namelijk een
apparaat waarmee je op dit moment heel rendabel en goedkoop stroom kunt maken.
Voor een vijf-voor-twaalf-persoon is het juist de grootste gruwel tegen de
mensheid. Er is namelijk bijna geen enkel ander apparaat dat zoveel CO2
uitstoot als de kolencentrale. En tenslotte voor iemand in het
vijf-over-twaalf-wereldbeeld is het eigenlijk niet zo'n slimme investering als
je hem bouwt op zeeniveau, bijvoorbeeld op de Tweede Maasvlakte of de
Eemshaven, want die zullen waarschijnlijk als eerste onderlopen bij de
zeespiegelstijging die voortkomt uit een veranderend klimaat.
Terug naar die workshop met studenten van de Universiteit Utrecht. Tot mijn verassing had 20 procent van de studenten hun hoop gevestigd op de markt
(beeld 1) en 80 procent van de studenten op vijf voor twaalf (beeld 2). De
informatie die ze hadden gekregen van de inleiders was toch echt 'vijf over
twaalf' (beeld 3). De inleidende boodschap werd door de studenten dus voor 100
procent genegeerd.
Het lijkt erop dat we het gewoon niet kunnen zien of aanvaarden als iemand een
boodschap geeft die ons niet bevalt. Zelfs niet als dat onderbouwd wordt met
wetenschappelijk bewijs. We zijn voorgeprogrammeerd voor 'Hope and glory'. De
homo economicus hoopt op voorspoed en de vijf-voor-twaalf-mensen hopen op het
redden van de mensheid. Wel zo prettig voor je nachtrust toch?
Opvallend veel mensen die dit vraagstuk al wat langer vanuit hun professie
bestuderen, zitten overigens in wereldbeeld 3. Bij een bijeenkomst met 15
energiemanagers van grote multinationals zoals Shell, DSM, Tata, Akzo etc. zat
zelfs 90 procent in het vijf-over-twaalf-wereldbeeld. Zij zien iets gebeuren
met het klimaat en de energievoorziening in deze wereld en beginnen hun
bedrijven erop aan te passen.
Stel je zit in het tweede of derde wereldbeeld. Moet je dan andere mensen en met name die in wereldbeeld 1 geloven, niet tegen zichzelf in bescherming nemen? Advocaat Gerard Cox vindt van wel. Hij heeft een zeer leesbaar boek vanuit het vijf-voor-twaalf-wereldbeeld geschreven met de titel 'Revolutie met Recht'. Dit boek gaat over hoe de Nederlandse staat verplicht kan en moet worden om de burger tegen zichzelf te beschermen. De staat is er namelijk niet voor 'Hope and glory', maar moet zorgen voor 'Safety and security', ook in de toekomst. Het boek is een aanrader, maar als je de boodschap serieus neemt niet goed voor de nachtrust.
Maar goed, de kans dat u
dit serieus neemt, is klein. Toch?
Volg Energiepodium op Twitter: @energiepodium