De overgang naar een CO2-neutrale toekomst is complexer dan we graag wilden geloven. Nog in 2017 concludeerden de netbeheerders in “Net voor de toekomst” dat voor de energietransitie 40 miljard euro, 54 miljard, 120 miljard of 144 miljard euro aan netinvesteringen nodig was, afhankelijk van het gekozen scenario. Dat was voor elektriciteit, CO2, waterstof en warmte samen; landelijke en distributienetten en tot en met 2050. Recent meldde TenneT alleen al de komende 10 jaar 64 miljard euro in Nederland te gaan investeren. Tel daarbij 30 miljard euro voor de distributienetten en 35 miljard voor warmtenetten, conform de afspraken in het klimaatakkoord. Inclusief CO2 en waterstof zit Nederland dus al in 2033 op het hoogste scenario uit de 2017-studie. De periode 2033-2050 moet dan nog volgen. Terwijl we inmiddels ervaring hebben dat investeringsverwachtingen elk jaar fors stijgen. Inmiddels zijn de lage scenario’s uit de 2017 studie volstrekt achterhaald. Hoe kon men in 2017 zo naïef zijn?
“In Almere kunnen nieuwe huizen niet meer worden aangesloten vanwege het volle elektriciteitsnet”
Tegelijkertijd staan er bijna 10.000 bedrijven op de wachtlijst voor netcapaciteit. In Almere kunnen nieuwe huizen niet meer worden aangesloten vanwege het volle elektriciteitsnet. In andere steden dreigt hetzelfde. Ook bestaande woonwijken kunnen in de problemen komen. Hier en daar zien we dat al. Overal in het land pruttelen de dieselgeneratoren van AliExpress om scholen, ziekenhuizen en bedrijventerreinen van stroom te voorzien. Niet alleen aan vraagkant zijn er problemen. Ook nieuwe zon- en windparken staan op de tocht, terwijl elektrolyse- en batterijprojecten worden uitgesteld. Nederland moet zeker tien jaar rekening houden met files op het net, meldde Alliander onlangs en vermoedelijk wordt dat veel langer, denk ik dan. Stroomgebruikers moeten zich aanpassen aan schaarse netcapaciteit en de onzekere beschikbaarheid van zon en wind, wordt gesteld. Uiteraard wordt dan eerst naar de industrie gekeken. Altijd een makkelijke prooi, die echter weinig mogelijkheden heeft. Stedin wil ook de bevoegdheid krijgen bij kleinverbruikers in te grijpen om de netwerkproblemen te lijf te gaan. Het noopte minister Jetten de Tweede Kamer plechtig te beloven niet in de meterkast van woningen te zullen ingrijpen. Voor wat het waard is uiteraard. De energietransitie wordt door dit alles ernstig gehinderd.
“In een paar jaar tijd zijn de huishoudelijke tarieven voor het elektriciteitsnet verdubbeld en voor de industrie nog meer”
Bovendien stijgen de kosten enorm. In een paar jaar tijd zijn de huishoudelijke tarieven voor het elektriciteitsnet verdubbeld en voor de industrie nog meer. Nieuwe stijgingen liggen in het verschiet. TenneT heeft nu 13 miljard euro aan Nederlandse assets en daar komt in tien jaar het vijfvoudige bij. Dat moet allemaal worden betaald, terwijl de stroomvraag tot 2033 met hooguit enkele tientallen procenten stijgt. Arme netgebruikers!
Zijn we wel op de goede weg? Hebben we die netcapaciteit echt allemaal nodig? Kan het niet een tandje minder? Behalve dat het veel kosten scheelt, versnelt het de energietransitie. Want naarmate minder netcapaciteit nodig is, kunnen bedrijven eerder hun elektrificatieplannen uitvoeren en kunnen duurzame woonwijken versneld worden aangesloten.
Hybride systemen kunnen daaraan flink bijdragen. Neem de hybride warmtepomp. Terwijl een volledig elektrisch exemplaar op een koude dag vele kW extra netcapaciteit vraagt, switcht een hybride exemplaar naar (groen) gas en ontlast het net juist. Het zal wel te ver gaan, maar het zou mij niet verbazen als een landelijk verbod op volledig elektrische warmtepompen de huidige netschaarste aanzienlijk zou verlichten, waardoor veel ruimte vrijkomt voor anderen.
“Koken betreft slechts 2% van de huishoudelijke gasvraag en elektrificatie levert daarom nauwelijks CO2-winst op”
Ook bedrijven zouden zich preferent kunnen richten op hybride oplossingen. Volledige elektrificatie is mooi, maar er is niet altijd voldoende duurzame elektriciteit en de ruimte op het elektriciteitsnet is schaars. Bedrijven die hun productie enorm kunnen flexibiliseren moeten dit vooral doen. Voor diegenen waar dit niet mogelijk of heel duur is, bieden hybride systemen dan een uitkomst. De daarbij uitgespaarde netcapaciteit zou dan natuurlijk beloond moeten worden. Bij nader inzien zijn hybride auto’s misschien ook zo gek nog niet. Althans voor degenen die zich niet willen of kunnen richten op flexibel stroomaanbod. Het geeft de mogelijkheid laadpalen uit te zetten bij stroomschaarste of wanneer netten overbelast zijn 16 en 21 uur ‘s avonds. Dat is pas slim laden!
Het toppunt is echter elektrisch koken. Het wordt ruimhartig gesubsidieerd. Koken betreft slechts 2% van de huishoudelijke gasvraag en elektrificatie levert daarom nauwelijks CO2-winst op. Het leidt tot een subsidie-intensiteit van meer dan 1000 euro per ton CO2. Ernstiger is dat Nederlanders allemaal tussen 17 en 19 uur koken, precies wanneer de netbelasting het hoogst is, terwijl zonPV weinig meer opbrengt. Slim?
“Met hybride oplossingen kan zo’n 70% van het energieverbruik worden geëlektrificeerd”
Met hybride oplossingen kan zo’n 70% van het energieverbruik worden geëlektrificeerd. De overige 30% kan dan verduurzaamd worden met groen gas of biobrandstoffen. Elektrificatie later is ook een optie, zodra de netinfra dat toelaat. Daar staat tegenover dat hybride systemen zo kunnen worden ingericht dat ze alleen stroom gebruiken bij voldoende aanbod uit wind en zon, terwijl volledig elektrische systemen ook moeten functioneren op uren dat back-up gascentrales moeten bijspringen. Dit alles maakt hybride systemen vaak maatschappelijk preferent. Huishoudens en bedrijven worden in het huidige model echter niet of nauwelijks beloond voor de netkosten die ze hiermee uitsparen. Dat is jammer. Te weinig wordt beseft dat volledig elektrische systemen bij de een, verduurzaming bij de ander in de weg zit vanwege de netcapaciteit waarop beslag wordt gelegd.
Recent schreef ik dat voor mij persoonlijk bij vervanging van mijn cv-ketel een volledig elektrische warmtepomp met een aantal straalkacheltjes goedkoper is dan een hybride exemplaar zonder die kacheltjes. Het leverde tal van reacties op met als boodschap dat dit al gebeurt of overwogen wordt, omdat dat ook voor anderen de goedkoopste optie is. Zo zijn we in Nederland blijkbaar bezig. Arme netbeheerders! Vindt u het dan gek dat er enorme netschaarste is, dat er 10.000 wachtende bedrijven zijn en dat de kosten en doorlooptijden de pan uitrijzen? Kortom: alle reden voor de titel van deze column: Hoera voor hybride!