In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen medio maart, zet EnergiePodium de komende weken telkens een kleine, grote of anderszins bijzondere gemeente in de schijnwerpers. Wat is er tot dusver op lokaal niveau bereikt op het gebied van energiebesparing en CO2-reductie? En wat zijn de grootste kansen en uitdagingen, richting een klimaatneutrale toekomst? Deel 4: Etten-Leur.
Etten-Leur bestaat niet. De plaats met circa 44.000 inwoners waar Vincent van Gogh zijn kunstenaarsbestaan in 1881 nieuw leven inblies, werd in 2018 door een journalist gebruikt om de onfalsificeerbaarheid van complottheorieën aan te tonen. Onder het motto ‘Etten-Leur is een leugen’ stelde hij drie vragen: ken je iemand uit Etten-Leur? Ben je weleens in Etten-Leur geweest? Ken je iemand die in Etten-Leur is geweest? Dat de meeste Nederlanders die drie vragen met ‘nee’ zullen beantwoorden, schijnt voor veel complotdenkers al reden genoeg te zijn om het voor waar aan te nemen: Etten-Leur bestaat niet.
Als dat zo zou zijn, zou de energietransitie een van de vele dossiers zijn waar wethouder Kees van Aert de afgelopen vier jaar voor niets intensief mee bezig is geweest. Dan zou Etten-Leur niet nu al en slordige 100 GWh aan duurzame elektriciteit opwekken, via windturbines, zonneparken en zonnepanelen op daken van woningen en bedrijven. En dan zou het ook niet nodig zijn om de komende jaren met nog eens 50 GWh aan opgewekte zonne-energie bij te dragen aan de ambitie van de RES-regio West-Brabant om in 2030 2,0 TWh aan duurzame energie op te wekken. “Wat daarbij niet meehelpt is de netcongestie, die voor vertraging van veel projecten zorgt”, stipt Van Aert een zeer actueel en realistisch probleem aan, dat (spoiler!) natuurlijk onderstreept dat Etten-Leur wel degelijk bestaat.
“Sinds aardgasloos in 2005 de norm werd bij nieuwbouwprojecten, zijn in Etten-Leur zo’n 2.000 gasloze woningen gebouwd”
En hóe, voegt adviseur duurzaamheid en milieu Jac Beekers er aan toe. “Op duurzaamheidsgebied steekt de gemeente al jaren haar nek uit. Zo had Etten-Leur in 1999 al een Nota Duurzaam Bouwen. Na een pilot met veertig energieneutrale woningen in 2000, is aardgasloos al sinds 2005 de norm bij nieuwbouwprojecten. Ik schat dat sindsdien zo’n 2.000 gasloze woningen zijn gebouwd.” Met een Nota Windenergie die al in 2005 werd vastgesteld, liep Etten-Leur volgens Van Aert ook op dat gebied voorop. “Het resulteerde in vijftien windturbines, waarvan er inmiddels vijf al zijn vervangen door drie nieuwe exemplaren met nog meer rendement. In het bestemmingsplan is vastgelegd dat binnen de gemeente alleen nog ruimte is voor kleine windmolens in het buitengebied. Vast staat dat we ook geen zonneparken willen op landbouwgrond. Voor ‘zon op land’ zien we nog één mogelijkheid: een voormalige vuilstortplaats. Als het zonnepark daar is gerealiseerd, kunnen we ons volledig focussen op de uitbreiding van het aantal zonnepanelen op daken.” Bijvoorbeeld op de daken van de bedrijven op Vosdonk, één van de dertien bedrijventerreinen in Noord-Brabant die door de provincie zijn geselecteerd voor het project Grote Oogst. Beekers: “Een gebiedsgerichte aanpak moet de bedrijventerreinen energiezuiniger, circulairder en klimaatadaptiever maken. Dat duurzaam opgewekte elektriciteit niet kan worden teruggeleverd aan het net, is dan natuurlijk frustrerend. Namens de vier Brabantse RES-regio’s heeft de provincie er vorig jaar een brandbrief over gestuurd naar het ministerie, waarin nog eens werd gewezen op de oplossingen die de RES-werkgroep Netimpact heeft aangedragen. Meer aandacht voor systeemefficiëntie bijvoorbeeld. Door het net efficiënter te benutten, kan volgens de werkgroep tot wel 60% worden bespaard in netinvesteringen en benodigd ruimtegebruik.”
“We gaan uit van keuzevrijheid en dwingen dus niemand tot het nemen van stappen”
In afwachting van meer netcapaciteit en minder transportschaarste, wordt volgens Beekers binnen het project Grote Oogst momenteel gewerkt aan alternatieve oplossingen, zoals het onderling uitwisselen en opslaan van de duurzaam opgewekte stroom. Geluk bij een ongeluk is volgens Van Aert dat de energie die op kleinschalige wijze wordt opgewekt nog wel kan worden teruggeleverd. “Daar blijven we dus in investeren. Begin dit jaar is het dak van zwembad De Banakker van 197 zonnepanelen voorzien. Momenteel onderzoeken we de mogelijkheden van het dak van de brandweerkazerne. De zonnepanelen op het dak van het stadskantoor zijn vorig jaar vernieuwd en uitgebreid en ook op het dak van het nieuwe cultureel centrum van Etten-Leur, dat vorig jaar in gebruik is genomen, liggen zonnepanelen. Dankzij gemeentelijke duurzaamheidsleningen hebben ook de accommodaties van de meeste sportverenigingen een duurzaamheidsslag gemaakt, inclusief zonnepanelen, led-verlichting en betere isolatie.”
Dat laatste is ook een van de speerpunten van de energiecoöperatie DuurSaam Etten-Leur, die samen met UwEnergieLoket een belangrijke rol speelt bij het verduurzamen van de woningvoorraad van de gemeente. Van Aert: “Bijvoorbeeld door mensen te wijzen op de subsidiemogelijkheden die er zijn voor energiebesparende maatregelen, zoals spouwmuurisolatie. Inwoners en ondernemers die zelf geen ruimte hebben voor zonnepanelen, kunnen bovendien participeren in een van de zonneparken waarbij DuurSaam Etten-Leur betrokken is. Zoals het zonnepark langs de A58, dat bijna 6.300 panelen telt en genoeg duurzame energie produceert voor ongeveer 630 huishoudens.”
Eind 2021 stelde de gemeenteraad van Etten-Leur de Transitievisie Warmte vast die, net als in de meeste andere gemeenten, de stappen beschrijft die er gezet moeten worden om uiteindelijk aardgasvrij te zijn. ‘Iedere woning is anders’, legt Van Aert in het voorwoord uit. ‘De ene woning moet flink worden geïsoleerd en voor de andere woning is het nu al mogelijk om over te stappen naar een alternatief voor aardgas. De overstap moet haalbaar en betaalbaar zijn voor elke woning- of pandeigenaar. We gaan nu uit van keuzevrijheid en dwingen dus niemand tot het nemen van stappen.’
“De route naar een aardgasvrij Etten-Leur is bewust niet in beton gegoten”
Concreet betekent dat volgens Beekers dat in ieder geval tot 2030 geen woningen gedwongen van het aardgasnet gaan. “De komende jaren ligt de nadruk op het ‘transitiegereed’ maken van alle ruim 19.000 woningen en 2.200 utiliteitsgebouwen in Etten-Leur, door HRR++-glas, isolatie van dak, vloer en spouwmuur en/of elektrisch koken toe te passen. Daartoe hebben we eerst de huidige situatie nauwkeurig in kaart gebracht. Daarna hebben we vijf focuswijken aangewezen, die met elkaar gemeen hebben dat de woningen voor 1975 zijn gebouwd. Dat betekent dat ze nog verre van transitiegereed zijn. Er is een flinke isolatieopgave, waarbij de gemeente een stimulerende en faciliterende rol gaat spelen. Uiteraard trekken we daarbij samen op met woningcorporatie Alwel.” Als wijken eenmaal transitiegereed zijn, moeten wijkuitvoeringsplannen duidelijk maken hoe wonen en werken aardgasvrij worden gemaakt. Afhankelijk van de leeftijd van de woning of het utiliteitsgebouw, worden daarbij drie mogelijkheden geschetst die isolatie op minimumniveau of meer met elkaar gemeen hebben: All-electric, met behulp van een elektrische warmtepomp, een combinatie van een hybride warmtepomp die draait op stroom en duurzaam gas en warmtenetten/ bronnetten waarbij de woningen worden verwarmd met water met een temperatuur van 70°C (hoogtemperatuur warmtenet), 40°C (laagtemperatuur warmtenet) of zelfs 15°C (lokaal bronnet). “De route naar een aardgasvrij Etten-Leur is bewust niet in beton gegoten,” benadrukt Van Aert. “In de Transitievisie Warmte geven we wel aan welke kansen en meest voor de hand liggende mogelijkheden we zien voor de verschillende wijken, maar die zijn gebaseerd op de huidige technieken en inzichten. Als die de komende jaren veranderen, willen we daar op kunnen anticiperen. Ook tussen en binnen wijken willen we ruimte houden voor bewonersinitiatieven en oplossingen die bij nader inzien haalbaarder en betaalbaarder zijn.”
“Naast de netcongestie speelt vooral het schreeuwende gebrek aan monteurs en installateurs ons parten”
In de wetenschap dat aan de Transitievisie Warmte een uitvoerig participatietraject ten grondslag ligt, inclusief enkele informatiebijeenkomsten en enquêtes onder inwoners en ondernemers, vindt Van Aert dat in Etten-Leur zowel een stevig fundament als een goede voedingsbodem voor de energietransitie is gecreëerd. “Naast de netcongestie speelt momenteel vooral het schreeuwende gebrek aan monteurs en vakmensen op het gebied van installatietechniek ook ons parten. Als je een warmtepomp wilt of onderhoud wilt laten plegen aan je warmtepomp, kun je achteraan aansluiten. Als we niet willen dat de energietransitie stilvalt voor-ie goed en wel op gang is gekomen, moet echt fors worden geïnvesteerd in de werving en scholing van degenen die de uitvoering voor hun rekening kunnen nemen.”
Vast staat dat Van Aert na de gemeenteraadsverkiezingen niet terugkeert als wethouder: hij gaat met pensioen. Als inwoner van Etten-Leur blijft hij het goede voorbeeld geven. “In de buurt waar ik woon, heb ik twee jaar geleden het initiatief genomen voor een zonnepanelenactie. Er liggen er nu 130 op 22 woningen dus dat is een mooi resultaat. Ik ben me nu aan het oriënteren op een logische vervolgstap, een hybride warmtepomp. Die worden steeds stiller, beter en efficiënter. Als wethouder-af heb ik straks alle tijd om mij daar verder in te verdiepen.”
Tekst: Cees de Geus