We zien drie blokken van vraagstukken in de politiek, en in de maatschappij. Financieel-economische, ruimtelijke en verduurzamingsvraagstukken en culturele issues. Alle drie leiden tot discussie, strijd en polarisatie. De drie vraagstukken kennen een verschillende dynamiek en de oplossingsrichtingen vragen een verschillende aanpak. Klimaatmaatregelen, de stikstofplannen van het kabinet en het boerenprotest laten dit zien.
“Nu is klimaat- en energiebeleid te vaak splijtzwam en polariserend”
Het eerste cluster vraagstukken is financieel- en sociaaleconomisch. Het gaat over minimumloon, belastingen, uitkeringen, pensioenen en welke rol er is voor de overheid op dit gebied. Er zijn grofweg drie stromingen: overheidsdominantie, marktdominantie of balans met het primaat aan de samenleving. Hier kan een evenwichtig Rijnlands model, waarin aandacht is voor alle spelers in plaats van het Angelsaksische model (aandeelhoudersgedreven) oplossingen met draagvlak realiseren. Dat alle belangen, mensen en perspectieven tot hun recht komen. Dit Rijnlands denken geeft ook de relevantie aan van familiebedrijven, het MKB en coöperaties. Kwaliteit en continuïteit zijn hier belangrijker dan schaal en winst. Het interessante van de financieel-economische vraagstukken is dat compromissen relatief eenvoudig te realiseren zijn. Met percentages (de ene groep wil 4% en de andere 8% en dan ga je op 6% zitten) en stimuleringsbeleid is vaak mogelijk.
Het tweede cluster van vraagstukken betreft verduurzaming, energie, landbouw en ruimtelijke inrichting. De EnergiePodium-issues! Kern: hoe richten we de vierkante meters van Nederland in voor de komende decennia? En hoe combineren we deze meters en mensen. Dat laatste vergeten we soms; zie het bekende tekentafelplaatje van minister Van der Wal vorig jaar. Niet alles kan, maar het is ook niet zo dat niks kan. Waar komen woningen, infrastructuur en energieproductielocaties? En hoe gaan we om met water, landbouw en natuur? Het gaat hier om kapitaalintensieve projecten en dus moeten we goed nadenken, afwegen en inrichten. Consistent overheidsbeleid is hier gewenst en heldere afspraken over wat waar komt. En wanneer. Nu is klimaat- en energiebeleid te vaak splijtzwam en polariserend. De oplossingsrichting hier is innovatie, draagvlak en een realistisch tijdspad. Snelle actie, maar in een verantwoord tempo dus. Voor een snelle oplossing moet je de tijd nemen. Daarom is het interessant te zien dat, als het over verduurzaming en alles wat daar bij hoort gaat, er slechts één echt discussiepunt is: het tempo! Sommige groepen willen iets gisteren, anderen vandaag en weer anderen over veertig jaar; en alles daar tussenin. Dit overzichtelijke verschilpunt biedt perspectief.
“Waar tempo de oplossing kon brengen, zitten groepen nu vast, omdat het ruimtelijke ordeningsvraagstuk verworden is tot een cultureel vraagstuk”
Tot slot als derde, de culturele vraagstukken. Dit ligt lastiger. Deze tegenstelling is tegenwoordig dominant en komt terug in veel discussies. Compromissen zijn hier ingewikkelder. Variatie in percentage en tempo zijn niet mogelijk Deze culturele as is te verdelen in drie ‘sub-assen’: seculier versus religieus, kosmopolitisch versus nabijheid en individu versus gemeenschap. Hier zijn in de politiek D66 en de PVV elkaars grote tegenpolen. Deze culturele as en belevingswereld raken meer de identiteit, het eigene, de traditie van mensen. De vraagstukken komen dichterbij en de polarisatie gaat dan ook veel dieper. Een BTW-percentage is daarom eenvoudiger op te lossen dan het Zwarte Piet-vraagstuk. En bij de culturele dilemma’s zien we ook hoe verschillend Nederland is. Er liggen mijlen tussen de Amsterdamse grachten en het boerenprotest in Stroe. De partij die deze tegenstelling het beste door had afgelopen jaar was de BBB. Deze wist dit slim neer te zetten en te exploiteren bij de verkiezingen voor Provinciale Staten. Het ging zeker niet (enkel) om stikstof en boeren. Deze waren wel de katalysator.
We zien nu dat een vraagstuk uit de tweede categorie, de stikstofdiscussie, de klimaatvraagstukken en hoe we om moeten gaan met de landbouw en natuur, is verhuisd naar het derde cluster. Waar tempo de oplossing kon brengen, zitten groepen nu vast, omdat het ruimtelijke ordeningsvraagstuk verworden is tot een cultureel vraagstuk. Twentse boeren, die in harmonie met de natuur leven, staan tegenover urbane bewoners in Utrecht en Amsterdam, die hun eten in plastic kopen bij de supermarkt of flitsbezorger. De strijd tussen windmolens in de Flevopolder en het gebrek aan duurzaam openbaar vervoer op het platteland versus de Amsterdammer die steeds groener wil leven en daarom de windmolens verbant naar buiten de stad is daarom hetzelfde vraagstuk als de stikstofdiscussie. Cultuur, polarisatie, onbegrip.
“Met 2050 als richtlijn, is er in 2040 al heel veel bereikt. Zonder culturele oorlog”
De oplossing? Het vraagstuk van landbouw, stikstof en natuur moet weg uit de culturele hoek en terug naar de tweede categorie, waar de verschillen temporeel zijn; en oplossingen mogelijk. Zoals boeren in Nederland al duizenden jaren in staat zijn hun wijze van bedrijfsvoering aan te passen, te moderniseren en te verduurzamen. Een lange termijnplan en oprechte dialoog winnen het dan van top-down-benadering, haastwerk en provocerende landkaartjes. En wil je echt tot een oplossing komen, dan moet je bij de stikstofaanpak niet spreken over 2030 of 2035, maar 2050 als horizon nemen. Dit jaartal sluit aan bij de klimaat- en energieplannen van Parijs, doet recht aan de kapitaalintensieve landbouwsector en toont begrip dat aanpassingen in de landbouw over mensen, over families en over generaties gaat. En met 2050 als richtlijn, is er in 2040 al heel veel bereikt. Zonder culturele oorlog.