Marieke van Doorninck, wethouder duurzaamheid in Amsterdam, en Andrea Agnelli, initiatiefnemer van de Super League in het Europese voetbal, zitten in dezelfde positie en leiden een vergelijkbare nederlaag. Dit omdat beiden een verkeerde inschatting maakten van het ingewikkelde fenomeen ‘mens’, die voortdurend denkt en handelt in verschillende gedaanten.
Het groenste college ooit in Amsterdam met Groen Links aan het stuur had/ heeft grote plannen in Amsterdam op het gebied van verduurzaming. Zowel wat betreft de gebouwde omgeving als de mobiliteit en de elektriciteitsopwekking. Wethouder Van Doorninck had bij IJburg windmolens gepland. Er kwam veel protest tegen van onder andere veel Groen Links-stemmers, die voor molens zijn, maar niet in hun buurt. Dat kan, want er is een verschil tussen ‘burgers’ en ‘bewoners’. Het verhaal van de Super League in het voetbal is vergelijkbaar. Zes Engelse, drie Spaanse en drie Italiaanse voetbalclubs wilden een eigen, gesloten, supercompetitie opzetten om de kijkers van Beijing tot Kaapstad te boeien. Dit kartel zou vele euro’s verdienen en de clubs zouden steenrijk(er) worden. Deze Super League kwam, zag en sneuvelde. Dat kan, want er is een verschil tussen de ‘consument’ en de ‘fan’.
“Landbouw, energie, wonen en zelfs voetbal zijn meer sociologische vraagstukken dan technische”
In deze twee casusposities komt het ingewikkelde fenomeen ‘mens’ terug. Een fenomeen met veel verschillende gedaanten, terugkomend in alle complexe vraagstukken van vandaag. We weten al jaren dat betrokken burgers biologisch vlees waarderen, maar dat in de supermarkt het prijsetiket vaak de doorslag geeft. Bijna iedereen onderschrijft het klimaatverdrag van Parijs, maar verduurzaming van de woning moet kostenneutraal en windmolens graag uit het zicht. Hiermee zijn landbouw, energie, wonen en zelfs voetbal meer sociologische vraagstukken dan technische. Ratio is slechts een klein onderdeel van mensen. Welke soorten ‘mens’ kennen we? Ik onderscheid, in relatie tot het klimaat- en energievraagstuk maar ook breder, zeven types. De eerste noemde ik al: ‘de betrokken burger’, die begaan is met het klimaat, energiebesparing en een betere wereld. Deze horen en zien we veel in de publieke arena, want het is altijd mooi te vertellen en te schrijven hoe goed je het voor hebt met alles. De tweede is ‘de consument’. Deze kijkt naar de prijs, naar de financiële plus en wil niet te veel betalen. Rationalisering is vaak dat ie in zijn eentje de wereld ook niet kan veranderen. Hetgeen overigens klopt. Veel mensen moeten deze rol terecht laten prevaleren, want niet iedereen heeft de middelen om klimaatmaatregelen te betalen. De derde persoon is ‘de kiezer’. Deze kan naar buiten toe het ene uitdragen, maar juist in het stemhokje heel anders handelen. Even lekker tegen al die klimaatplannen en voor de PVV stemmen. Zo blijken ook veel mensen, als stil protest, op corona-criticaster Van Haga gestemd te hebben. Verder zijn mensen, archetype vier, ook altijd ‘belastingbetaler’. En dan kijken ze wat voor hen het beste is.
“De eigenaar wil pronken met een groen label, maar kijkt ondertussen ook naar zijn portemonnee”
Milieumaatregelen aan het eigen huis zijn mooi, maar nog mooier wanneer er een belastingplus aan vastzit. De subsidiepuzzelaars vallen ook in deze categorie. De mens als belastingbetaler zit dichtbij de mens als consument. Onder de streep telt. Ook de mens als ‘woningeigenaar’ is een aparte verschijningsvorm. Mensen willen dat hun huis zoveel mogelijk waard is (ook al verkopen ze het niet), ze willen een zo laag mogelijke WOZ-waarde, een zo groen mogelijk energielabel, zo min mogelijk kosten en, bij verkoop, zo’n hoog mogelijke prijs. De eigenaar wil pronken met een groen label, maar kijkt ondertussen ook naar zijn huidige en toekomstige portemonnee. Consument en Gutmensch strijden om voorrang. ‘De bewoner’, een zesde variant, is weer een ander persoon. Deze zagen we bij IJburg: wel groen stemmen, groen declameren, maar boos worden als jij als bewoner je mooie uitzicht kwijt bent door die windmolens; die moeten naar de polder. Het laatste archetype dat ik wil noemen is ‘de fan’. Deze persoon is de minst rationele. Deze is cultuur, sfeer, gevoel gedreven. En deze persoon zagen we enkele weken geleden toen de Super League in het Europees voetbal werd opgericht; en twee dagen later niet meer bestond. En dat is interessant, want blijkbaar is deze ‘fan’ zeer snel te mobiliseren, spreekt deze aan (media, premier Johnson gaven steun) en heeft deze snel beslissende invloed. Agnelli en consorten schrapten hun grootse plannen. De fan is echt grass roots, is gevoelig en lastig te sturen. Fans herkennen elkaar ook en steunen elkaar. Hooligans van Liverpool, Chelsea, Barcelona en AC Milan, normaal harde strijd, trokken samen op, waren het eens en hadden een gezamenlijke vijand. Lokale en nationale verschillen speelden niet meer. Samen strijden tegen rijke aandeelhouders en lucratieve TV-rechten. Het ‘grootkapitaal’ dreigde ‘hun club’ over te nemen, te verkopen, van de ziel te ontdoen. Dat ratio niet speelt bij de fan blijkt uit het feit dat ze wel willen dat de club die goede spits koopt. En dan blijkt weer dat ratio, geld, belastingvoordelen uiteindelijk ondergeschikt zijn aan culturele en sfeerbepalende elementen.
Vorige week was de aandeelhoudersvergadering van Shell. De pensioenfondsen PGGM en PFZW stemden tegen de klimaatplannen van het olieconcern. Het was hen niet ambitieus genoeg. Wat als Shell fors meer geld investeert in CO2-reductie, er om die reden tien jaar geen dividend meer wordt uitgekeerd en de koers implodeert? Wat als de pensioenfondsen om die reden de pensioenen moeten korten? Dan komt een achtste type mens om de hoek kijken: ‘de pensionado’. Minder mobiel dan de gemiddelde voetbalfan, maar wel invloedrijk als consument en als kiezer; ondertussen ook tankend bij Shell.