Onlangs kwam ik na dertig jaar mijn vroegere leraar economie van de middelbare school tegen. Ik vroeg hem hoe het met hem gaat. Hij zei: “Heel goed, 2019 was het eerste jaar dat ik meer geld aan sigaren uitgegeven heb dan aan energie.” Op het moment zelf dacht ik: ‘Fantastisch dat mijn oude leraar zo kernachtig, in lijn met zijn vakgebied, weergeeft wat momenteel in onze economie en samenleving speelt.’ Iets later dacht ik verder en kwam ik tot de constatering dat er ook nog veel variabelen en vragen spelen, die nadere duiding behoeven. Dat ene antwoord gaat over macro-economie, fiscaliteit, politiek, verduurzaming, micro-economie, nudging, ontmoedigingsbeleid, subsidies en nog veel meer. Hiermee kwam ook het memorabele boek ‘De Kern van de Economie’ van de eerder dit jaar overleden Arnold Heertje boven, waar dit ook allemaal in staat; en gedoceerd door diezelfde leraar. Welke variabelen en maatschappelijk-economische vraagstukken kunnen we nu in verband brengen met zijn antwoord?
Allereerst de uitgaven van energie die voor mijn oud-leraar blijkbaar zo enorm gedaald waren. Ik weet niet waar hij nu woont. Misschien is hij heel klein gaan wonen. Is hij nog alleen of met partner? In het eerste geval volstaat een klein huis, misschien wel een tweekamerflat. Weinig ruimte, weinig energieverbruik, weinig kosten. Hij was tenslotte leraar economie. Of, nog extremer gedacht, misschien is hij dakloos geworden en heeft hij dus nul kosten aan energie; behalve af en toe een olielamp of batterijen voor een zaklamp. Allemaal vragen. Het kan ook nog anders zijn, want hij had het enkel over 2019. Dat hij in 2018 in één klap alles verduurzaamd heeft en op een handige en slimme manier, als pensionado heeft hij alle tijd, en hij was tenslotte economieleraar, alle subsidiemogelijkheden, landelijk en lokaal, uitgeplozen en hier gebruik van gemaakt heeft. En dan waren de kosten mogelijk in 2018 en kreeg hij het subsidiebedrag in 2019 binnen. Daarbij was het, zeker in Brabant waar hij woont, erg zonnig en kon hij veel terugleveren aan het net. Wat ook kan is dat hij elders investeerde in een postcoderoos-initiatief of een zonnepark, hetgeen hem geld opleverde. Lees: hem een financiële energieplus opleverde. Hij was tenslotte mijn leraar economie.
“Overheidscampagnes om te verduurzamen en gezond te leven komen dan bij elkaar”
Wat natuurlijk ook kan is dat hij nagenoeg geheel autarkisch is gaan leven en dat hij alle bomen in zijn tuin (ik weet niet of hij deze heeft) heeft omgehakt en in 2019 non-stop zijn openhaard gestookt heeft en daardoor veel uitgaven aan gas, etc. vermeden heeft. Koken op zijn fornuis (op gas of elektrisch) kan hij vervangen hebben door iedere dag zijn barbecue te gebruiken en deze te stoken op in het bos gevonden houtjes die gebruikt werden als houtskool. Goedkoop, je blijft gezond door boswandelingen en wel zo praktisch. Overheidscampagnes om te verduurzamen en gezond te leven komen dan bij elkaar. Mijn economieleraar als prooi voor nudging van de overheid. Inderdaad, het is wat Keynesiaans. En dan naar het ‘sigaren-deel’ van zijn antwoord. Een aspect dat minder gevoelig lijkt voor het actief ontmoedigingsbeleid van de overheid. Toen ik zelf begin jaren ’80 bij hem in de klas zat, was het één rookwalm. Zeker als je diep in de middag je economieles had. Zijn laatste jaren als leraar heeft hij het waarschijnlijk moeten doen zonder dit vertier in de klas. Veranderende tijdgeest! Dus, en dan komen we bij de mogelijk stijgende kosten voor sigaren, hij is nu als pensionado geheel eigen baas en kan de hele dag sigaren roken. En wellicht is hij ook nog met een inhaalslag bezig als compensatie, en stil protest (invloed van de dwarse Heertje), richting de overheid. Wat ook nog een vraag is, is de prijs van de sigaren, hetgeen relevant is voor de discussie. Deze valt uiteen in twee delen: de forse stijging van accijns, het spiegelbeeld van de subsidie op verduurzaming, en de nettokosten voor de sigaren. Wat dat laatste betreft kan de gepensioneerde leraar overgestapt zijn op (heel) dure merken. Dat zou hij zich kunnen veroorloven door bijvoorbeeld de rendementen van zijn beleggingen hiervoor te gebruiken. Niet ondenkbaar deze winsten, want hij was tenslotte leraar economie.
“In ieder geval blijkt dat, zoals bij ieder energievraagstuk, de context relevant en cruciaal is”
En zo zijn er bij mij nog veel meer vragen naar aanleiding van dat simpele antwoord. Een belangrijke is ook of mijn leraar van destijds de kosten van de gasaansteker, alles telt hier mee, onder ‘energiekosten’ schaart of onder journaalpost ‘sigaren’. Het kunnen natuurlijk ook lucifers zijn, maar als heel Den Haag roept ‘van het gas af’, dan was mijn leraar wel weer iemand die juist gas, hoe klein ook, blijft gebruiken. Wederom stil protest. Tot slot, en dat zou echt interessant zijn, bestaat de mogelijkheid dat hij juist geen hout gestookt heeft in zijn openhaard en barbecue, maar een ander soort biomassa. En dan kan het zelfs zo zijn dat deze biomassa sigaren zijn. Het lijkt me niet logisch, maar, theoretisch, zou het wel kunnen. ‘Substitutie’ in de terminologie van Michael Porter. Tja, en dan wordt de balans energiekosten en sigaarkosten natuurlijk wreed verstoord.
Het was een mooie ontmoeting met mijn leraar van vroeger. Destijds stelde hij mij de vragen en moest ik antwoord geven. Ik merk nu dat ik juist veel vragen heb en hij mij veel antwoorden schuldig is. In ieder geval blijkt dat, zoals bij ieder energievraagstuk, de context relevant en cruciaal is