Niemand minder dan koning Willem-Alexander opende in mei 2021 Zonnepark Hollandia in het Drentse Nieuw-Buinen. Boven de voormalige vloeivelden van aardappelzetmeelfabrikant Avebe zijn 300.000 zonnepanelen jaarlijks goed voor 113 MWp aan zonne-energie. Initiatiefnemers van een van de grootste zonneparken van Nederland waren het multidisciplinaire advies-, infra- en bouwbedrijf Avitec en Novar (voorheen Solarfields), ontwikkelaar van grootschalige turn-key projecten voor onder andere zonne-energie, energieopslag en smart grids. “Omdat de aansluiting 60 MVA is, was bij de oplevering al duidelijk dat het zonnepark op piekmomenten meer elektriciteit opwekte dan het kwijt zou kunnen op het elektriciteitsnet”, vertelt Jeroen Jansen. “Dit rendementsverlies, ook wel ‘curtailment’ genoemd, komt door een hoge piekproductie en wordt ingecalculeerd bij zonneparken. Maar jammer is het wel, dat een deel van de duurzaam opgewekte stroom niet wordt gebruikt. Voordat ik als lead consultancy bij ‘smart energy provider’ Repowered ging werken, heb ik daarom tijdens mijn studie al een haalbaarheidsonderzoek gedaan naar een oplossing: het omzetten van de overtollige energie naar groene waterstof.”
“Er was sprake van een kip-ei-situatie, waarbij potentiële afnemers en aanbieders van groene waterstof op elkaar zaten te wachten”
Nadat hij was afgestudeerd, is Jansen in dienst getreden bij Repowered, dat ‘duurzame energie op het juiste moment, op de juiste plaats en tegen de juiste prijs’ als missie heeft. “Dat geldt zeker ook voor dit project, dat in 2021 de naam H2 Hollandia heeft gekregen. Novar en Avitec zijn elk voor 50% aandeelhouder geworden en Repowered is erbij gehaald om onder andere het projectmanagement en de vergunningaanvraag te verzorgen en een conceptontwerp te ontwikkelen, inclusief een sluitende business case.”
In een markt die nog in de kinderschoenen staat, was dat volgens Jansen geen gemakkelijke opgave. “Er was sprake van een kip-ei-situatie, waarbij potentiële afnemers en aanbieders van groene waterstof op elkaar zaten te wachten. In de wetenschap dat de grootste elekrolyser van Nederland momenteel een capaciteit van 1,3 MW heeft, moesten we eerst bepalen wat de capaciteit van H2 Hollandia zou worden. Na veel rekenwerk en marktonderzoek zijn we uitgekomen op 5 MW. Op basis van de beschikbare zonnestroom kan een fabriek met die capaciteit jaarlijks 300.000 kilogram waterstof produceren.”
“Er is echt sprake van groene waterstof die deels wordt geproduceerd met duurzaam opgewekte elektriciteit die anders verloren zou gaan”
Aan die productiekant zijn de uitgangspunten van H2 Hollandia gunstig: Het waterstofsysteem is direct gekoppeld aan het zonnepark en belast het publieke elektriciteitsnet dus niet of nauwelijks. Jansen: “Dankzij deze koppeling kunnen we de gelijktijdige productie én consumptie van stroom waarborgen, zodat er echt sprake is van groene waterstof die deels wordt geproduceerd met duurzaam opgewekte elektriciteit die anders verloren zou gaan. Mede daardoor kwam het project in aanmerking voor diverse subsidies, waaronder die in het kader van de regeling Demonstratie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI+). Die zijn nu nog nodig vanwege de hoge aanloopkosten en startinvesteringen, maar op termijn moet H2 Hollandia zonder kunnen en als een financieel gezond bedrijf kunnen opereren.”
Dat de waterstoffabriek ook nog eens voor extra werkgelegenheid gaat zorgen in Drenthe, betekende volgens Jansen niet dat alle lichten meteen op groen gingen tijdens de noodzakelijke vergunningsprocedure. “Je merkt dat er op het gebied van waterstof nog heel veel onbekend is. In plaats van het wiel helemaal opnieuw uit te vinden, hebben we daarom contact gezocht met de Omgevingsdienst Groningen. Die heeft namelijk veel kennis en ervaring opgedaan bij de enige waterstoffabriek die tot dusver in Nederland is gerealiseerd in combinatie met een zonnepark. Vervolgens zijn we om tafel gegaan met alle relevante (semi)overheidsinstellingen, om onze plannen toe te lichten en eventuele zorgen weg te nemen. Die transparante aanpak leidde ertoe dat de vergunning in januari 2023 al rond was, iets meer dan een jaar nadat we het go/no go-moment waren gepasseerd. Dat is echt heel snel.”
“We hebben een tweeledig prijsmodel ontwikkeld om concreet met afnemers in gesprek te kunnen gaan over de prijzen”
Pionierend in vrijwel onontgonnen gebied staken Jansen en de andere leden van het projectteam aan de afzetkant veel tijd en energie in het berekenen van de prijs van een kilo waterstof die kan worden gevraagd aan toekomstige afnemers. “We hebben een tweeledig prijsmodel ontwikkeld om concreet met afnemers in gesprek te kunnen gaan over de prijzen. Aan de ene kant is er een variabele prijscomponent met daarin de variërende energiekosten voor de inkoop van zonnestroom. Aan de andere kant heb je een vaste prijscomponent, die dekkend moet zijn voor de investeringen en lopende kosten binnen het project.”
De geproduceerde waterstof zal worden gedistribueerd met behulp van tubetrailers, vrachtwagens met cilinders op hoge druk waar de waterstof mee kan worden vervoerd. Jansen: “Dat heeft als voordeel dat we zelf in Nieuw-Buinen niet hoeven te investeren in kostbare opslagcapaciteit en/of een openbaar waterstoftankstation. De onderhandelingen met één vaste afnemer die in de regio gaat zorgen voor de afzet richting klanten die actief zijn in de mobiliteit en de industrie, bevinden zich in de laatste fase.”
“Iemand moet de eerste zijn, die iemand zijn wij. Daar staat tegenover dat het pionierswerk dat we nu verrichten niet eenmalig is”
Jansen gaat er van uit dat waterstoffabriek H2 Hollandia in het tweede kwartaal van 2025 operationeel zal zijn, een half jaar later dan aanvankelijk de bedoeling was. “De vertraging wordt vooral veroorzaakt doordat het veel tijd kost om contracten af te sluiten. Je hebt het over nieuwe producten, nieuwe markten, nieuwe structuren en een nieuwe integratie van verschillende technieken, die nu voor het eerst juridisch en commercieel goed worden dichtgetimmerd. Iemand moet de eerste zijn, die iemand zijn wij. Daar staat tegenover dat het pionierswerk dat we nu verrichten niet eenmalig is. We kunnen er op terugvallen bij toekomstige combinaties van zonneparken en waterstoffabrieken die er absoluut gaan komen. Ook op technisch gebied zijn we daarom echt op zoek gegaan naar duurzame partnerships.”
Als voorbeeld noemt hij Novar dat in de toekomst meer van dit soort projecten wil ontwikkelen en grote ambities heeft op het gebied van zon, batterijen en waterstof, om zo de energietransitie te versnellen. “Daarom laten we het niet bij een eenmalige samenwerking: De gezamenlijke exercitie in Nieuw-Buinen willen we in de toekomst herhalen op andere locaties. Dat hoeft trouwens niet per sé bij een zonnepark te zijn. Groene waterstof kan ook heel goed met windenergie worden geproduceerd.”
“Binnen de waterstofeconomie die aan het ontstaan is, is ook ruimte voor relatief kleine waterstoffabrieken zoals H2 Hollandia”
Binnen een lokaal energiesysteem kan een elektrolyser volgens Jansen ook een middel zijn om netcongestieproblemen deels weg te nemen, door te veel geproduceerde stroom via decentrale productie om te zetten in waterstof en zuurstof. “Binnen de waterstofeconomie die aan het ontstaan is, is ook ruimte voor relatief kleine waterstoffabrieken zoals H2 Hollandia. Vergeleken met de capaciteit van 200 MW die Holland Hydrogen I in Rotterdam krijgt, lijkt een capaciteit van 5 MW heel klein bier. Maar ook die decentrale waterstofproductie gaat in een grote behoefte voorzien, bijvoorbeeld van ondernemers in de mobiliteit en industrie die graag willen verduurzamen met behulp van groene waterstof maar letterlijk en figuurlijk ver afzitten van de waterstofbackbone-in-wording.”
Daar komt volgens hem ook het partnerschap met Avitec vandaan. “Avitec heeft de ambitie om in 2027 als bedrijf CO2-neutraal te opereren. Een gedeelte van de voertuigen van het bedrijf heeft daar ook groene waterstof voor nodig. De betrokkenheid van Avitec bij H2 Hollandia is daarom een mooie stap in de goede richting.”
H2 Hollandia gaat er dus komen, zegt Jansen, die zich geen illusies maakt: Deels onder invloed van een grillige en soms zelfs onbetrouwbare overheid, zullen er de komende maanden vast nog de nodige beren en valkuilen opdoemen. “Een recent voorbeeld is dat de salderingsregeling voorlopig blijft bestaan. Dat heeft voor ons in zoverre consequenties dat cable pooling nog niet wordt uitgebreid naar batterijen en conversiesystemen als elektrolysers. Oftewel, het zonnepark en de waterstoffabriek in Nieuw-Buinen kunnen nog niet gemakkelijk met verschillende entiteiten achter dezelfde elektriciteitsaansluiting. We hebben daar inmiddels een creatieve oplossing voor gevonden, maar worden wel eens moedeloos van de achterblijvende regelgeving. Uitbreiding van cable pooling had niet alleen H2 Hollandia, maar veel meer duurzame energieprojecten en daarmee de energietransitie op korte termijn een extra boost kunnen geven.”
“In een land waar veel mensen zeggenschap hebben in het energielandschap, lukt het ons toch om daadwerkelijk stappen te zetten”
Jansen voegt er direct aan toe hij het gesprek niet in mineur wil eindigen. “Daar is geen enkele reden voor. We zijn trots op waar we nu staan. In een land waar veel mensen zeggenschap hebben in het energielandschap, lukt het ons toch om daadwerkelijk stappen te zetten. H2 Hollandia is niet alleen een spin-off voor de partners, maar een voorbeeld voor heel Nederland: Laat ons maar pionieren en de aanzet geven voor de verdere uitrol van waterstof binnen de energietransitie.”
Tekst: Cees de Geus
Beeld: Repowered