In Groningen sprak ik voor het eerst een ondernemer die besloten had zich terug te trekken uit het Nord Stream 2-project dat gas van Rusland naar Duitsland moet transporteren. We spraken over de impact van de geopolitiek op het bedrijfsleven en sloten ons gesprek af met de conclusie dat een ondernemer nu ook al verstand van geopolitiek moet hebben.
Het feit dat president Trump eind december had besloten door middel van sancties het project stil te leggen, deed geen schok door Nederland gaan, terwijl dat wel had moeten gebeuren. Dat komt vermoedelijk omdat hier werd verondersteld dat het ging om een akkefietje tussen bondskanselier Merkel en Trump en dat Nederland niet hard zou worden geraakt. Bovendien had vrijwel niemand gehoord van het Nederlands-Zwitserse Allseas dat als een van de eerste de stekker uit het project trok.
Dit nieuws werd weggedrongen door Shell, een van de groteren partijen in het project, dat zegde te zullen doorgaan. Het was een andere reactie dan van Total, de Franse energiegigant die zich na de dreiging van sancties uit Iran terugtrok. Dat gebeurde nadat Amerika in 2018 eenzijdig de atoomdeal met Iran opzegde en sancties zegde te gaan opleggen als bedrijven hun activiteiten in dat land niet zouden opschorten.
“Ons land maakt zich volgens de Amerikanen te afhankelijk van Russisch aardgas”
Trump’s besluit om Nord Stream 2 aan te pakken kwam niet als een verrassing. Ruim een jaar voor het feitelijke sanctiebesluit legde Trump al een koppeling met het Amerikaanse commitment ten aanzien van de verdediging van de NAVO. Waarom zou Amerika moeten bijdragen aan de verdediging van Duitsland tegen Rusland als Duitsland zich van dat land afhankelijk maakt door de aankoop van gas en daarmee bijdraagt aan de opbouw van de Russische krijgsmacht.
De Amerikaanse Ambassadeur in Nederland Pete Hoekstra mengde zich in de discussie door ook te stellen dat Nederland zich uit het project moet terugtrekken. Ons land zou zich daarmee te afhankelijk maken van Russisch gas, waardoor het Kremlin te veel invloed op Nederland zou krijgen. Op zich hadden Trump en Hoekstra een punt, maar velen dachten dat het zo’n vaart niet zou lopen.
Inmiddels heeft de kwestie ASML Nederland wakker geschud. Trump vraagt de Nederlandse regering geen exportvergunning te verlenen voor een peperdure chipmachine, omdat China het apparaat voor militaire doeleinde zou kunnen gaan gebruiken. Geopolitieke overwegingen spelen net als bij Nord Stream 2 een rol: waarom zou Nederland aan China cruciale technologie moeten leveren zodat dit land de economische en militaire race waarin het met het Westen verwikkeld is, geholpen wordt te winnen? Wederom geldt dat de Amerikanen een punt hebben.
“Nord Stream 2 is een politiek project geworden dat nu het bedrijfsleven direct raakt”
Politici sloegen vervolgens stoere taal uit en beweerden dat Nederland zijn eigen afweging zou maken en zich niet door de Amerikanen onder druk laten zetten. Dat klinkt natuurlijk mooi. Maar hoe regeren diezelfde politici als Trump dreigt andere sectoren met sancties te treffen in geval er toch een exportvergunning wordt verleend? Nederland exporteerde met 23,8 miljard euro in 2018 ongeveer ruim tweemaal zo veel naar Amerika als naar China. Sectoren als landbouw en machinebouw zouden dan gemakkelijk kunnen worden getroffen. Dat levert gevaar voor de economische groei op en laat zien hoe politiek de wereldhandel is geworden.
Ook Nord Stream 2 is een politiek project geworden dat nu het bedrijfsleven direct raakt. Hier gaat het voorlopig vooral over een verbod pijpen te leggen op een diepte van meer dan 30 meter. Precies daarom stopte Allseas zijn operaties en wordt Shell voorlopig niet geraakt door de Protecting Europe’s Energy Security Act. Deze wet is opmerkelijk genoeg ingediend door senator Ted Cruz uit het olie- en gasrijke Texas. Critici vermoeden daarom dat die wet vooral bedoeld is om meer LNG-exporten naar Europa te kunnen exporteren.
Maar de boodschap is duidelijk: Europese bedrijven worden de inzet van een geopolitiek steekspel tussen de grootmachten Verenigde Staten, Rusland en China. En de soevereiniteit van de Europese landen wordt geschaad. Het gevolg? De lidstaten van de EU zullen zich onafhankelijker gaan opstellen. Op energiegebied kan dat leiden tot een acceleratie van de energietransitie.