De zorgen achter de museum-/kunstacties van Just Stop Oil begrijp ik goed. Sinds ik in 1973 het Club van Rome-rapport las hebben die zorgen me niet meer losgelaten. Maar de acties zelf vind ik afkeurenswaardig, en ze werken averechts. De discussies die dit jaar over Springtij Forum opstaken, over de sponsoring van het Forum door ‘de fossiele sector’ kan ik ook wel volgen. Maar door gebrek aan kennis van verhoudingen en veranderingen in de energiesector vertragen ze de transitie eerder dan dat ze die versnellen.
Acties en confrontaties zijn een onmisbaar ingrediënt van een effectieve veranderingsstrategie. Maar het object of doelgroep waarop de actie zich richt is wel van belang: brengen de acties de doelgroep in beweging, tot andere keuzes? En, zeker zo belangrijk: brengen ze andere spelers tot andere afwegingen of keuzes?
De gedachte achter de museum-/kunstacties is: door iets van publieke waarde (kunst) aan te tasten gaan mensen wel zien dat we iets anders van grote waarde, de aarde, kapotmaken, en dat we daarmee op moeten houden. Maar wie zich, bij voorbeeld met het onvolprezen boek The Righteous Mind van Jonathan Haidt in de hand, realiseert dat er vanuit geheel verschillende waarden-brillen naar klimaat wordt gekeken, kan bedenken dat de museum-/kunstacties tegen de kernwaarden ingaan van degenen die juist overtuigd zouden moeten worden van de noodzaak van klimaatactie. En dan ook eerder recalcitrantie en verzet teweegbrengen dan support en handelingsbereidheid.
“Uit de verhalen en berichten op social media begreep ik dat Springtij dit jaar ongemakkelijk en confronterend was”
Voor de acties tegen en polarisatie op Springtij is de analyse anders. Ik was er dit jaar voor het eerst sinds de oprichting niet, maar uit de verhalen en berichten op social media begreep ik dat Springtij dit jaar ongemakkelijk en confronterend was. Zozeer zelfs dat mensen die inspiratie dachten te komen halen blij waren dat ze weer naar huis konden.
Vooral de Springtij-sponsoren EBN, Gasunie en Element NL (voorheen Nogepa) moesten het ontgelden. De actiegroep Reclame Fossielvrij schrijft: “Terwijl de grimmige gevolgen van de klimaatcrisis zich opstapelen, verbindt de gasindustrie (Element NL, EBN en Gasunie) zich opnieuw aan het ‘duurzaamheidsfestival’ Springtij. De gasindustrie wekt daarmee het vertrouwen dat zij werk maken van de transitie. Dat vertrouwen zorgt ervoor dat de overheid heel terughoudend blijft om bindende regelgeving in te voeren voor de fossiele industrie. Sterker nog, dat vertrouwen zorgt ervoor dat de overheid nieuwe vergunningen blijft verstrekken, zoals recent om te boren naar gas boven Schiermonnikoog. (…)”.
Ik probeer te begrijpen wat de werkelijkheid achter deze statements is en of er gronden zijn voor boosheid, polarisatie en excommunicatie van organisaties en personen vanaf een moral highground. Maar ik vind ze niet.
“En wie bouwt dan later die waterstof- en warmtenetten?”
Vergunningen voor nieuwe gaswinningen komen er niet op grond van lobby of vertrouwen in de fossiele industrie, maar omdat er wetten zijn waarin geregeld wordt onder welke voorwaarden activiteiten kunnen plaatsvinden. Daaraan kan een extra voorwaarde worden toegevoegd, de Carbon Takeback Obligation die regelt dat de CO2 niet in de atmosfeer mag komen. Onder meer Element NL en EBN zijn al voorstander van zo’n regeling, extra steun ervoor van Just Stop Oil en Reclame Fossielvrij helpt vast. Want dat is het kernpunt: is er een uitweg voor de aangevallen organisaties? Als geen enkele stap of strategie wordt geaccepteerd, houdt het ook op.
Gasunie is een energienetbedrijf in handen van de Staat en zoekt een uitweg in de vorm van waterstof- en warmtenetten. Die zijn nodig in een klimaatneutrale toekomst. Wat moet men anders? Het bedrijf dichtdoen? En wie bouwt dan later die waterstof- en warmtenetten? Bij EBN, eveneens een staatsbedrijf, werken inmiddels ongeveer evenveel mensen in alternatieven zoals aardwarmte en CO2-afvang en -opslag als in olie en gas. Moeten de poorten dicht? En dan? Hypocriet doen alsof we geen olie- en gas met een hoge footprint van dubieuze regimes afnemen?
Goedgeplaatste acties en druk kunnen effectief zijn, maar zijn dat vooral als wie onder druk staat de draai kan maken van wat verkeerd is naar wat goed is. De alcoholist die alleen maar geacht wordt te stoppen met drinken, maar geen mogelijkheden ziet of krijgt om een waardevol nieuw bestaan op te bouwen, gooit de kont tegen de krib en vervalt in no time in het oude gedrag. Dan dreigt verkeerd gericht activisme de noodzakelijke veranderingen juist tegen te houden in plaats van te bevorderen.