Het huidige proces om tot een halvering van de klimaatemissie te komen is een wonderlijk proces, vooral omdat zoveel partijen het eens zijn met een aanpak waarbij de markt een beperkte rol speelt. Geleid door een VVD-minister en een VVD-coryfee. En dan toch nog geen marktwerking.
Maar iedereen is het er mee eens, van industrie tot milieuorganisaties, er zijn uitgebreide plannen gemaakt aan alle 100 tafels en tafeltjes, en die liggen nu klaar om door het kabinet geaccordeerd te worden, een paar kleine wijzigingen en dan aan de slag met de planeconomie.
De klimaattafel Verkeer is misschien nog wel het meest marktgericht met fiscale prikkels voor elektrische auto’s, betaald door de autorijders die vasthouden aan benzine en diesel. Maar het marktinstrument bij uitstek om zowel CO2-emissie als bereikbaarheid te sturen, de kilometerheffing, de kilometerbeprijzing, rekeningrijden of hoe je het ook wil noemen was taboe, al vooraf meegegeven door onze liberale minister.
De klimaattafel van het bedrijfsleven, de Industrietafel, is helemaal een toonbeeld van planmatig denken. Bedrijven houden blijkbaar niet van marktwerking. Een uitgebreide lijst van wat elk bedrijf gaat doen en hoeveel subsidie deze daarvoor nodig heeft, is de achtergrond van de bonus/malusregeling die door het PBL en CPB is neergesabeld. Maar een CO2-heffing voor meer marktwerking blijkt een moeizame discussie op te leveren.
“Al die klimaattafels bij elkaar zijn niet in staat om fossiel die prijs te geven die het verdient”
De klimaattafel Gebouwde omgeving omarmt de wijkaanpak, waarbij gemeenten de leiding krijgen over het elimineren van aardgas uit de gebouwde omgeving. Processen om de burger te laten meedenken over welke soort verwarming (hoeveel isolatie, groen gas, warmtepomp, warmtelevering) de gemeente moet besluiten, zodat het Rijk daar subsidie voor kan geven. Met veel, heel veel overleg en tot nog toe, in de proefprojecten, vooral complexe discussies en weinig convergentie. Waarom niet de aardgasprijs op 1 euro per m3 beprijzen zodat isolatie, warmtepompen en warmtelevering aantrekkelijk worden?
De klimaattafel Elektriciteit zegt dat er vanaf 2025 nieuwe marktregels moeten komen, maar tot die tijd wordt met veel subsidie zonne-energie en windenergie in het elektriciteitssysteem gepompt. Waarom niet een verplichting aan elke leverancier om in 2030 nog maar elektriciteit met maximaal 150 gram CO2 per kWh te leveren, in plaats van de huidige 500 gram?
De markt kan schone en zuinige installaties leveren als deze maar niet hoeven te concurreren met fossiele energie. Want dat maakt het zo moeilijk. Al die klimaattafels bij elkaar zijn niet in staat om fossiel die prijs te geven die het verdient, zodat energiebesparing en CO2-vrije energie goedkoper kunnen worden dan fossiel. Dus niet het maar aan de markt overlaten, nee, de markt zodanig reguleren dat CO2-vrij de standaard wordt.
En wat me daarbij ook opvalt is dat de huidige aanpak werk verschaft aan duizenden goed betaalde ambtenaren, branchevertegenwoordigers, adviseurs, actievoerders terwijl het uitvoerende bedrijfsleven van spaarzaam betaalde installateurs en dergelijke moet wachten tot de duur betaalde plannen worden goedgekeurd. Is dat misschien waarom de gele hesjes zich niet verbonden voelen met de ontwikkelingen in de samenleving?
“We zijn vooral veel goedkoper uit als de markt wordt uitgedaagd’”
Maar waarom zou marktwerking beter zijn? Ik denk vooral omdat de markt andere mensen aan het denken zet, creativiteit losmaakt bij handwerkers, mensen die dicht op de praktijk zitten, die slimme oplossingen kunnen verzinnen, als daar voor betaald wordt. Oplossingen die niet op de tafels komen omdat ze nog niet bestaan, maar voor een deel ook omdat het oplossingen zijn die niet bekend zijn aan de overlegtafels, of te weinig flagship-karakter hebben. We zijn vooral veel goedkoper uit als de markt wordt uitgedaagd. En dat kan met het beprijzen van fossiele energie, zo simpel is dat. En de moeilijke situaties die dat veroorzaakt bij de lage inkomensgroepen en een deel van het bedrijfsleven, die moeten met het vele geld dat opgehaald wordt met CO2-beprijzing worden opgelost. Dat is de juiste volgorde.