In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen medio maart zet EnergiePodium iedere week telkens een kleine, grote of anderszins bijzondere gemeente in de schijnwerpers. Wat is er tot dusver op lokaal niveau bereikt op het gebied van energiebesparing en CO2-reductie? En wat zijn de grootste kansen en uitdagingen, richting een klimaatneutrale toekomst? Deel 3: Barendrecht.
Een ‘motie van temporisering’. Die nam de gemeenteraad van Barendrecht in oktober 2021 aan, in een poging de realisatie van twee à drie windturbines bij het Vaanplein te vertragen. Dat de gemeente op eigen grondgebied windenergie wil opwekken, kan niet los worden gezien van de Regionale Energiestrategie (RES) van de energieregio Rotterdam Den Haag waar Barendrecht, net als 22 andere gemeenten, bij is aangesloten. Het rumoer rond de windturbines kan evenmin los worden gezien van de bijzondere politieke situatie in de gemeente met bijna 50.000 inwoners onder de rook van Rotterdam. De vorige verkiezingen werden gewonnen door de lokale partij ‘Echt voor Barendrecht’, die met veertien zetels de grootste én enige oppositiepartij werd.
‘Barendrecht: toekomstbestendig!’ luidde de titel van het coalitieakkoord dat de overige partijen (CDA, SGP/ChristenUnie, VVD, PvdA, GroenLinks en D66) sloten. Ze leverden allemaal één wethouder en namens GroenLinks mocht Tanja de Jonge in die functie haar tanden zetten in een van de belangrijkste thema’s: duurzaamheid. “Met het streven om al in 2030 energieneutraal te zijn voorop, trof ik een hoog ambitieniveau aan”, herinnert ze zich. “Er zat echter heel weinig programma achter. De hele energietransitie moest topdown, vanuit de gemeente, vorm worden gegeven. Dat gaat ‘m niet worden, zei ik meteen, als we inwoners en ondernemers er niet veel nadrukkelijker bij gaan betrekken.”
“Grootste winst is misschien wel dat duurzaamheid niet meer alleen het pakkie-an is van de gemeente, maar van iedereen”
Het college koos voor een nieuwe, programmatische en integrale aanpak, waarbij de energietransitie werd gekoppeld aan de thema’s mobiliteit, klimaatadaptatie, circulaire economie en voedsel. “Grootste winst is misschien wel dat duurzaamheid niet meer alleen het pakkie-an is van de gemeente, maar van iedereen”, vindt De Jonge. “En dan nog moet je oppassen dat je als gemeente niet te hard van stapel loopt, wat lastig is want het kan mij als wethouder van duurzaamheid natuurlijk niet snel genoeg gaan. Maar de energietransitie lukt alleen als je iedereen meekrijgt. Daarom moet je mensen blijven uitleggen waarom we op termijn allemaal van het gas af moeten en waarom we daarom ruimte vrijmaken voor zonnevelden en windturbines.”
In een verstedelijkte gemeente als Barendrecht liggen windturbines gevoelig, getuige ook de ‘motie van temporisering’ die door de gemeenteraad werd aangenomen. Zonne-energie biedt meer soelaas. De Jonge: “De ambities van de Energieregio Rotterdam Den Haag zijn vastgelegd in de RES 1.0: op grootschalige en kleinschalige wijze moeten zonnepanelen en windturbines in 2030 3,3 tot 3,7 TWh aan elektriciteit opleveren. De RES 2.0. moet duidelijk maken waar dat gaat gebeuren. Daarop vooruitlopend hebben we in Barendrecht een ‘kansenkaart’ voor zonne-energie gemaakt. De eerste zonnevelden zijn er inmiddels en er komen er zeker nog meer bij. Daarnaast willen we ook zoveel mogelijk daken van de circa 20.000 huur- en koopwoningen en 540 bedrijfspanden in Barendrecht volleggen met zonnepanelen. Als gemeente geven we daarbij waar mogelijk het goede voorbeeld, door onze eigen gebouwen te verduurzamen met onder andere zonnepanelen en led-verlichting en door alle voertuigen gefaseerd te elektrificeren.”
“Er zijn meerdere routes mogelijk, die met elkaar gemeen hebben dat alles begint met goede isolatie”
Ook in Barendrecht werd in 2020 de basis voor een aardgasvrije gemeente gelegd met een ‘warmtevisie’, die de heldere titel ‘Wonen in Barendrecht zonder aardgas: dé route naar 2050’ meekreeg. “In werkelijkheid zijn er meerdere routes mogelijk, die met elkaar gemeen hebben dat alles begint met goede isolatie”, legt De Jonge uit. “Om dat te ondersteunen is de WoonWijzerWinkel in het leven geroepen. Inwoners kunnen daar terecht voor onafhankelijk advies van experts over energiebesparende maatregelen, zoals isoleren en het plaatsen van zonnepanelen, landelijke subsidieregelingen als de Regeling Reductie Energieverbruik Woningen (RREW). Daarnaast biedt de gemeente een verduurzamingslening aan. Een belangrijke rol, ook op participatie- en communicatiegebied, is bij de verduurzaming van huurwoningen uiteraard weggelegd voor de woningcorporaties waar we samen mee optrekken. Ook onze energiecoaches verzetten bergen werk. Zij wijzen mensen die zelf geen maatregelen kunnen nemen bijvoorbeeld op de mogelijkheid om te participeren in een energiecoöperatie.”
De tekst loopt hieronder door.
Een bijzonder kenmerk van de woningvoorraad in Barendrecht is volgens De Jonge dat bijna de helft van de woningen zich bevindt in de Vinex-wijk Carnisselande, die net na de eeuwwisseling is gebouwd. “Dat betekent om te beginnen dat ze zonder uitzondering goed geïsoleerd zijn. Dat biedt kansen voor een all-electric-oplossing, waarbij bewoners worden gestimuleerd om de cv-ketel op een natuurlijk moment te vervangen door een elektrische warmtepomp. In dat verband is de wijk Vrijenburg, onderdeel van Carnisselande, uitgeroepen tot ‘kansrijke wijk’. Diezelfde status hebben ook de wijken Noord, Paddewei en Centrum, maar dan omdat we daar meer mogelijkheden zien voor een warmtenet.”
“In de praktijk blijkt het lastig om vraag en aanbod van warmte op een betaalbare manier aan elkaar te knopen”
Probleem daarbij is dat Barendrecht zelf (nog) niet over warmtebronnen beschikt. De Jonge: “Daar staat tegenover dat er in de regio waar we deel van uitmaken juist weer heel veel warmte beschikbaar is. Denk aan de industrie in het havengebied en het vele oppervlaktewater. Probleem is dat Barendrecht niet de enige is en dat onze ligging niet echt gunstig is, vergeleken met andere gemeenten binnen de Energieregio Rotterdam Den Haag. We waren al in gesprek met het Warmtebedrijf Rotterdam, toen dat in de problemen raakte. Bij het ministerie hebben we aangekaart dat juist dit bij uitstek een onderdeel van de energietransitie is, waar meer regie voor nodig is. Er is vraag naar warmte en er is aanbod van warmte, maar in de praktijk blijkt het lastig om vraag en aanbod op een betaalbare manier aan elkaar te knopen.”
Dat Barendrecht deel uitmaakt van de regio Rijnmond die moet uitgroeien tot één van de pijlers van de ‘waterstofeconomie’, biedt volgens de GroenLinks-wethouder pas op lange termijn transitiemogelijkheden. “Ook in onze warmtevisie komt de enorme potentie van waterstof aan bod, maar de industrie en de transportsector hebben zeker tot 2030 voorrang op de gebouwde omgeving. Heel kort door de bocht geformuleerd betekent dit dat we voorlopig alleen maar last van waterstof hebben, omdat het een grote claim legt op de beschikbare hoeveelheid duurzaam opgewekte elektriciteit.”
“Qua bewustwording zijn er de afgelopen jaren echt grote stappen gezet”
Ruim tien jaar geleden deed Barendrecht van zich spreken vanwege het massale protest tegen plannen van Shell om CO2 op te slaan in een leeg gasveld onder de gemeente. De Jonge haalde onlangs de landelijke media met haar oproep aan inwoners om bezwaar te maken tegen de voorgenomen vergunning aan de NAM om weer olie te gaan winnen uit het Rotterdamse olieveld dat deels onder Barendrecht ligt. ‘Verlenging van de oliewinning tot 2050 draagt niet bij aan het realiseren van de doelen van het Klimaatakkoord’, protesteerde de gemeente. ‘Oliewinning verslechtert bovendien de kwaliteit van de ondergrond. Dit kan invloed hebben op de kwaliteit van de zoetwatervoorraad en op de winning van geothermie, een van de mogelijkheden om huizen, kantoren, kassen en industrie op duurzame wijze te verwarmen.’
Dergelijk rumoer kan de energietransitie in Barendrecht volgens De Jonge hooguit wat afremmen. “Qua bewustwording zijn er de afgelopen jaren grote stappen gezet. Wat echt helpt, is dat mensen zien dat hun buren bezig zijn met isolatie of zonnepanelen. Ondersteund door een website als www.slimmebuur.nl, is er echt sprake van een sneeuwbaleffect. Door al die publiciteit over CO2-opslag en oliewinning, merk je wel dat mensen hier relatief kopschuw zijn als het gaat om duurzame ondergrondse technieken, zoals geothermie. Daar is helemaal niets mis mee, maar na alles wat hier is gebeurd, ligt dat in Barendrecht extra gevoelig. Dat betekent dat we nog meer tijd moeten nemen om uit te leggen wat geothermie betekent en dat het op veilige, duurzame en betaalbare wijze een bijdrage kan leveren aan de energietransitie.”
“Een middelgrote gemeente heeft structureel 17 tot 20 om de energietransitie in goede banen te kunnen leiden”
De opdeling van Nederland in dertig energieregio’s heeft de energietransitie volgens De Jonge ‘behapbaarder’ gemaakt voor een middelgrote gemeente als Barendrecht. “Veel meer dan vier, vijf jaar geleden, zijn we als onderdeel van de Energieregio Rotterdam Den Haag goed aangehaakt bij alle regionale ontwikkelingen op het gebied van energie. Als de RES 2.0 straks klaar is, weten we wat ons als gemeente te doen staat.”
De Jonge voegt er aan toe dat uit onderzoek van de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) is gebleken dat een middelgrote gemeente structureel zeventien tot twintig fte nodig heeft om de energietransitie op lokaal niveau in goede en efficiënte banen te kunnen leiden. “Die heeft Barendrecht bij lange na niet. Als overheidsorgaan dat het dichtst bij de inwoners en ondernemers staat, hebben we de afgelopen jaren een goed fundament gelegd voor de energietransitie. We kunnen daar de komende jaren pas echt de vruchten van gaan plukken, als gemeenten er van het Rijk meer middelen en menskracht voor krijgen.”
Tekst: Cees de Geus