Zoeken

Laveren in een mijnenveld

Auteur

Anton Buijs

Het energie- en klimaatvraagstuk zit vol paradoxen en dilemma’s. Rekenmodellen zoals het Energietransitiemodel zijn onmisbaar om zonder ongelukken door dat mijnenveld te laveren, vindt Anton Buijs.

Je hoort de laatste tijd helaas niet zoveel over het Energietransitiemodel. Waarom ik dat jammer vind, leg ik verderop uit, maar voor wie dit model niet kent, vat ik eerst kort samen wat het is. Het Energietransitiemodel of ETM is een open, interactieve applicatie die gebruikers in staat stelt zelf per gemeente, land of regio energietransitiescenario’s voor de toekomst te ontwikkelen. Het Amsterdamse, in energietransitievraagstukken gespecialiseerde, onderzoeks- en adviesbureau Quintel Intelligence heeft het in 2008 met financiële en inhoudelijke steun van GasTerra gebouwd en sindsdien is het op gezette tijden uitgebreid met nieuwe onderdelen, datasets en regio’s. De laatste toevoeging dateert van juni, met specificaties voor opslagtechnologieën voor elektriciteit.

Het uitgangspunt van het ETM is eenvoudig. Iedereen die wil weten wat de consequenties zijn van ingrepen in het energiesysteem, hoeft alleen maar een aantal kwantificeerbare variabelen in te voeren zoals het sluiten van kolencentrales, het bouwen van windmolens, de aanleg van zonneparken, het installeren van warmtepompen in plaats van cv-ketels, het vervangen van benzine- en dieselauto’s door elektrische vervoermiddelen, enzovoorts. Vervolgens rekent het model uit wat de impact van deze veranderingen is op het energiegebruik (in procenten van het totaal), de CO2-uitstoot (in procenten ten opzichte van het ijkjaar 1990), de kosten (in miljarden euro’s per jaar), hernieuwbaarheid (in procenten van het totale energiegebruik), de stroomuitval (uren per jaar), de import van energie (in procenten van het totale energiegebruik) en de import van biomassa (idem). Wie wil weten hoe het precies werkt, verwijs ik graag naar de tweetalige (NL/E) website.

“Waarom is de filosofie die achter het ETM zit zo essentieel voor een succesvolle én evenwichtige energietransitie?”

Waarom is de filosofie die achter het ETM zit – het nut van een nuchtere analyse van voor- en nadelen van gekozen oplossingen – zo essentieel voor een succesvolle én evenwichtige energietransitie? Het antwoord daarop is dat het klimaatvraagstuk een ongestructureerd probleem is of, met de bekendere Engelstalige term, een wicked problem. Klimaatbeleid is onlosmakelijk verbonden met zaken als energievoorzieningszekerheid, economische ontwikkeling, sociaal-maatschappelijke kwesties zoals het verdelen van welvaart en verwerven van draagvlak en, niet te vergeten, geopolitiek. Al deze aspecten oefenen invloed uit op elkaar; bevordering van het een, verduurzaming van de energievoorziening in dit geval, kan leiden tot ongewenste effecten op een of meer van de andere beleidsterreinen. Dat betekent dat politici, bestuurders en beleidsmakers, voordat ze het werkveld opzadelen met onrealistische doelen en onuitvoerbare plannen, er goed aan doen die effecten te kennen, te begrijpen en in kaart te brengen. Modellen zoals het ETM zijn daarvoor een prima hulpmiddel. Het maakt duidelijk wat de consequenties van bepaalde keuzes zijn. Het is vervolgens aan de politiek om de belangen af te wegen en die keuzes te maken.

“Opdracht: bouw qua emissies, kosten en betrouwbaarheid het effectiefste en efficiëntste energiesysteem”

Dat GasTerra, een handelsonderneming, opgericht om zoveel mogelijk geld te verdienen aan het Nederlandse aardgas, het ETM mogelijk maakte, wortelde in de overtuiging dat het gebruik van aardgas niet alleen onderdeel is van het probleem maar tegelijkertijd van de oplossing. Meer duurzame energie uit wind en zon betekent immers automatisch ook meer behoefte aan een betrouwbare, stabiele energiebron die 24/7 beschikbaar is en niet afhankelijk van de grillen van het weer. Daarvoor had aardgas althans op middellange termijn goede papieren. Het is van de fossiele brandstoffen de minst vervuilende. Qua emissies is gasstook in een elektriciteitscentrale of industrieel bedrijf superieur aan kolenstook. Tel daarbij op dat Nederland, toen het ETM het licht zag en de aardbevingsellende nog moest losbarsten, nog over ruim voldoende voorraden beschikte om in de jaarlijkse binnenlandse én buitenlandse behoefte te voorzien, en de case voor gas was snel gemaakt. Goed voor de portemonnee, waaronder niet in de laatste plaats die van het Rijk, en in ieder geval geschikt als tussenoplossing voor de verduurzaming van de energievoorziening.

Ik was vanaf het moment dat ik in 2009 bij GasTerra in dienst kwam als communicatiemanager, enthousiast over het Energietransitiemodel. Om het ook als communicatiemiddel in te kunnen zetten, lieten we naast de professionele versie een vereenvoudigde interface ontwerpen, die we konden gebruiken tijdens bijeenkomsten zoals de maandelijkse Energiepodiumdiners. Er kwamen ook een game en een elektronisch bordspel bij, waarmee deelnemers het tegen elkaar konden opnemen. Opdracht: bouw qua emissies, kosten en betrouwbaarheid het effectiefste en efficiëntste energiesysteem. Dat spel ging het hele land door én naar Brussel, waar Eurogas het tijdens conferenties graag gebruikte in zijn stands.

“Dat een fossiele brandstof als onderdeel van de oplossing wordt gepresenteerd, is voor het diepgroene deel der natie überhaupt onverdraaglijk”

Terugkijkend vind ik het gebruik van het ETM nog altijd een goed voorbeeld van hoe vervuilende ‘fossiele’ bedrijven of hun belangenorganisaties het beste met een complex vraagstuk als klimaatverandering kunnen omgaan. Ze moeten om te beginnen erkennen dat ze ondanks de maatschappelijke voordelen van hun kernactiviteiten – samen te vatten in het begrip energievoorzieningszekerheid – ook onderdeel van het probleem zijn. De feiten, cijfers en analyses die zij presenteren om te bewijzen dat ze, hoe paradoxaal ook, tegelijkertijd onderdeel van de oplossing kunnen zijn, dienen toetsbaar, evenwichtig en betrouwbaar te zijn. Dat werd in het geval van het ETM bereikt door de ontwikkeling en eindverantwoordelijkheid bij een derde partij te leggen en ter controle de onderliggende dataset voor iedereen toegankelijk te maken.

Wat ik destijds echter onderschatte, is hoe sterk perceptie, frames en beeldvorming de nuchtere analyse van feiten en cijfers kunnen overschaduwen. Dat GasTerra een model sponsorde dat aantoonde dat aardgas een nuttige rol kan spelen in de energietransitie, was voer voor sceptici. Wij van WC Eend adviseren immers (uiteraard) WC Eend. Dat een fossiele brandstof als onderdeel van de oplossing wordt gepresenteerd, is voor het diepgroene deel der natie überhaupt onverdraaglijk. Fossiel is slecht. Punt. De gedachte dat je deze groepen met een nuchtere analyse van maatregelen, middelen en resultaten op dit punt van mening kunt laten veranderen, heb ik daarom al lang geleden laten varen.

De energietransitie is een mijnenveld van paradoxen en dilemma’s. Politici en bestuurders moeten daardoor onder alle omstandigheden vaak ingewikkelde keuzes maken. Ze hebben er recht op vooraf te weten wat de consequenties van die keuzes zijn. Die kennis halen ze niet uit de gemakzuchtige retoriek van lobby’s, wel uit computermodellen. We hebben niets beters.

Anton Buijs

Anton Buijs is voormalig manager communicatie en public affairs van GasTerra en medeoprichter van Energiepodium.