De discussie over gas is in Nederland verengd tot ‘Groningen’. Laat er geen misverstand over bestaan dat de Groningers niet te benijden zijn. Maar dit betekent niet dat de discussie over de onvermijdelijke geopolitieke gevolgen van het dichtdraaien van de gaskraan niet gevoerd mag worden. Gronings gas wordt gecompenseerd door Russisch gas en LNG uit onder meer de Verenigde Staten en Qatar. Dit betekent voor Nederland dat het afhankelijk wordt van leveranciers die met hun energieleveranties politieke druk op de regering kunnen uitoefenen.
Daarmee komt Nederland in dezelfde situatie terecht als Duitsland. De regering Merkel zit al lang klem tussen de harde economische noodzaak om uit Rusland gas te importeren en de gevoelde noodzaak om Rusland te straffen. De meest recente ruzie gaat over de moordaanslag op de Rus Navalny en het conflict dat met Moskou ontstond nadat deze oppositieleider in een Duits ziekenhuis werd opgenomen. Uiteindelijk leidde de affaire tot EU-sancties.
“Zonder gaspijpleiding Nord Stream 2 zou Duitsland in een energiecrisis verzeild raken”
Het belangrijkste drukmiddel richting Rusland is het staken van het werk aan de gaspijpleiding Nord Stream 2. Maar dit lijkt onmogelijk. Mede door het overhaaste besluit om alle kerncentrales af te stoten, zou Duitsland dan in een energiecrisis verzeild raken. Door te dreigen met keiharde sancties dwong President Trump in zijn nadagen bedrijven te staken met de aanleg van de pijpleiding. Zijn opvolger, Biden, wil niet zo ver gaan en stelt dat het project daarvoor te ver gevorderd is.
Afbouwen is één ding, er gas door vervoeren is iets anders. Het zou mij niet verbazen als daar de toekomstige discussie met de Amerikanen over zal gaan. Biden ligt immers op ramkoers met Poetin. Hij noemde zijn Russische collega ‘een moordenaar’ en legde sancties op als vergelding met de Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen en grootschalige cyberaanvallen, zoals de SolarWinds-hacks. Ook wil Biden een signaal afgeven om Poetin te dwingen zijn troepenopbouw aan de grens met Oekraïne te stoppen. Overigens is het cynisch dat Nord Stream 2 mede het gevolg is van de aanhoudende problemen tussen Moskou en Kiev over de doorvoer van gas door dat land. Biden zegt te willen de-escaleren, maar voorlopig is het omgekeerde het geval. In zo’n situatie wordt het denkbaar dat Biden druk op de Unie en Duitsland zet, bijvoorbeeld om de pijpleiding niet in gebruik te nemen.
“Door het dichtdraaien van de gaskraan is het laatste restje onafhankelijkheid dat Nederland had verdwenen”
Een wezenlijk probleem voor de Europese Unie is dat de kwestie Nord Stream 2 laat zien dat landen vooral aan zichzelf denken. Dat is verklaarbaar omdat zonder energie de economie en de maatschappij stil komen te liggen. Nederland is daarvan ook een goed voorbeeld. Ondanks het neerhalen van de MH-17 heeft Nederland in het geheim met Rusland gesproken over de aanleg van Nord Stream 2 en de levering van gas. Dit verzwakt onze onafhankelijke positie en maakt Nederland tot speelbal van de grootmachten. Dit kan Rusland zijn die gas levert, of Amerika die ons daarvan wil weerhouden.
Voor Nederland zijn de consequenties ingrijpender dan voor Duitsland. Nederland is de afgelopen jaren namelijk verzwakt. Door de Brexit zijn wij onze belangrijkste bondgenoot binnen de EU kwijt. Door Trump hadden we niets meer aan Amerika in de NAVO. Ondanks dat Biden de schade wil repareren, zal dat niet makkelijk zijn omdat voor de Amerikanen China de grootste dreiging is. En daar speelt de NAVO geen rol.
Door het dichtdraaien van de Groningse gaskraan is het laatste restje onafhankelijkheid dat Nederland had verdwenen. Inmiddels is men er ook achter dat Nederland met wind- en zonne-energie en waterstofgas nooit onafhankelijk van het buitenland kan worden. Kortom, mede door de Groninger gascrisis moet het Nederlandse buitenlandbeleid opnieuw worden uitgevonden.