Rob de Wijk: "Rusland heeft wig in Europese solidariteit geslagen"

Kan de Europese Unie niet meer eenheid tonen als het gaat om energiebeleid, want anders kunnen we geen machtsblok tegen Rusland vormen, verzuchtten vier premiers van Midden-Europese landen onlangs in koor. Zoals het nu gaat, is heel Europa kwetsbaar voor de luimen van het Kremlin en Gazprom, daar waren ze het over eens.

Tijdens de laatste Globsec-veiligheidsconferentie bestond opmerkelijke overeenstemming over de noodzaak om de leveringszekerheid van energie hoog op de agenda te zetten. Feitelijk was dit het dominante thema van alle discussies die medio mei in Bratislava plaatsvonden.

De premiers van Polen, Tsjechië, Slowakije en Hongarije, verenigd in de zogenaamde Visegrád-groep namen zelf al het voortouw om minder kwetsbaar van Russisch gas te worden. Er zijn of worden afspraken gemaakt over nieuwe noord-zuidpijpleidingen en de mogelijkheid om in tijden van nood het gas de andere kant op te laten stromen om elkaars tekorten op te heffen, over het niet blokkeren van de winning van schaliegas en de import van gas uit andere landen, inclusief LNG uit bijvoorbeeld Amerika.

“Europa zit, in de woorden van Tusk, in de wurggreep van Rusland. Onaanvaardbaar, vinden landen die zich in 1989 aan het juk van het Warschaupact en de Sovjet-Unie ontwortelden en de gascrisis van 2009 nog helder voor ogen hebben.”

De Poolse premier Tusk pleitte bovendien hartstochtelijk voor een Energie-unie; een plan dat in Bratislava op ruime steun kon rekenen. Zijn plan voorziet in een nieuwe EU-autoriteit die namens de lidstaten de onderhandelingen met Rusland aangaat om een prijs te bedingen. Een soortgelijk arrangement bestaat al bij de aankoop van uranium. Tusk wil echter ook maatregelen van de EU op het gebied van energie-infrastructuur, onderlinge solidariteit als landen getroffen worden door een cut-off van gas en betere toegang tot de Europese markt voor gasproducenten zoals de Verenigde Staten en Australië.

Die energie-unie is een plan dat om geopolitieke redenen zonder twijfel gerealiseerd moet worden. Want ten minste tien lidstaten van de EU zijn voor het overgrote deel van hun energievoorziening van Rusland afhankelijk. Daardoor zit Europa, in de woorden van Tusk, in de wurggreep van Rusland. Dat vinden landen onaanvaardbaar die zich in 1989 aan het juk van het Warschaupact en de Sovjet-Unie ontwortelden en de gascrisis van 2009 nog helder voor ogen hebben. Toen draaide het Kremlin na een prijsdispuut met Oekraïne de gaskraan dicht waardoor ook Midden-Europa werd getroffen.

De kern van de zaak is gebrek aan Europese solidariteit. Dat bleek bijvoorbeeld uit de nieuwe deal van Gazprom met Oostenrijk, Bulgarije en Hongarije over de Southstream-pijpleiding op het moment dat de EU besluiten nam over sancties tegen Rusland. Gas wordt nu niet langer via Italië gedistribueerd, maar via een hub in Oostenrijk.

“Energie is macht, maar die notie lijkt nog steeds aan de Nederlandse politiek voorbij te gaan.”

De Europese Commissie heeft de deal na de annexatie van de Krim voorlopig afgeschoten. De reden is dat de Commissie vraagtekens zet over het eigenaarschap van en de toegang tot de nieuwe pijpleiding. Daardoor komen de EU-landen die tekenden op ramkoers met de Commissie te liggen. Dat is tamelijk uniek en kan vergaande gevolgen hebben. In ieder geval heeft Rusland effectief een wig in de Europese solidariteit geslagen en wordt het plan van Tusk voor een energie-unie minder waarschijnlijk. Goed voor Rusland, slecht voor Europa. Zeker als Gazprom daardoor in de gelegenheid blijft om individuele prijsafspraken met de Europese lidstaten te maken.

Als in Bratislava iets bleek is dat energie vooral geopolitiek is en de Europese solidariteit in het hart kan raken. Energie is macht, maar die notie lijkt nog steeds aan de Nederlandse politiek voorbij te gaan. Helaas was er geen Nederlands bewindspersoon aanwezig en schitterden ook Nederlandse experts door afwezigheid.