Ik heb een tijd geaarzeld om deze column te schrijven over de ‘stop de fossiele subsidies’-claim van Extinction Rebellion (XR). Geaarzeld, omdat ik mensen die in actie komen voor een leefbaar klimaat en een veilige toekomst allesbehalve dwars wil zitten. Er is al tegenwind genoeg van mensen die geen zier geven om toekomstige generaties. Immers, zoals Groucho Marx zei: wat hebben toekomstige generaties eigenlijk ooit voor mij gedaan? Nee, ik ben blij dat er een actiegerichte beweging is, en ik snap de achterliggende zorgen sinds een jaar of 25 maar al te goed. Niettemin heb ik mijn twijfels bij de claim ‘stop de fossiele subsidies’, en ik aarzel die in het huidige discussieklimaat te uiten.
“Probeer de belastingen op grootverbruik maar eens naar huishoudelijk niveau te trekken”
Toch is het in mijn ogen goed erop te wijzen dat er (in ons land in elk geval) geen directe geldstromen van de belastingbetaler naar fossiele brandstoffen of bedrijven gaan. Ik vermoed dat inmiddels half Nederland denkt dat dat wel het geval is. Maar onder ‘fossiele subsidies’ worden ook en vooral, onder meer in de onderliggende onderzoeken van oud-Europarlementariër Alman Metten, bedragen verstaan die de Staat misloopt doordat er in diverse sectoren veel lagere belastingen worden geheven dan bij huishoudelijk gebruik. Het is ok om die definitie te volgen, maar de eerste vervolgvraag is wel: zijn die bedragen te innen? Een voorbeeld, naar Rutger Bregman: de misgelopen belastingen op het inkomen van Max Verstappen – hij verdient dit jaar 64 miljoen euro – zou je volgens deze definitie best als fossiele subsidies aan kunnen merken. Maar zie dat geld maar eens te pakken te krijgen. In dezelfde lijn: Probeer de belastingen op grootverbruik maar eens naar huishoudelijk niveau te trekken. Relatief beperkte verhogingen lijken, ook volgens het CBP, wel mogelijk zonder dat de industrie de grens overtrekt, maar geldt dat ook voor een verhoging naar kleinverbruikersniveau? Me dunkt dat we in elk geval open over deze mogelijke effecten van gedachten zouden moeten kunnen wisselen.
“Ik zou het als politicus verdomd moeilijk vinden de eisen van Extinction Rebellion in te willigen”
Vooral ook, dat is de tweede vervolgvraag, omdat er van zo’n actie vermoedelijk amper klimaateffect te verwachten is. Immers, de bedrijven die lagere energiebelastingen betalen dan huishoudens (de fossiele subsidies) zijn hoofdzakelijk ook de (energie-intensieve) bedrijven die onder het Europese emissiehandelssysteem ETS vallen. Recent is door de Europese Commissie vastgelegd dat de emissierechten in het ETS in 2040 naar nul worden teruggebracht. Dat gaat gewoon gebeuren, ongeacht of die bedrijven minder of meer energiebelasting betalen dan huishoudens. De Europese luchtvaart zit al in het ETS en gaat dus daarin mee. Er komt een ETS-2 (emissieplafond) in Europa dat op de gebouwde omgeving en het transport betrekking heeft. En niet te vergeten heeft onlangs minister Jetten van Klimaat en Energie een stevig ‘klimaatpakket’ gelanceerd dat binnenlands de doelen voor 2030 helpt halen. We zouden daar nog onder meer een carbon takeback obligation aan kunnen toevoegen, of kunnen voorstellen het ETS niet in 2040 maar in 2035 naar nul te brengen als het Carbon Border Adjustment Mechanism in werking is. Maar in het licht van de stevige klimaatbeleidsplannen zie ik niet zo goed hoe afschaffen van de subsidies genoemde belastingkortingen daadwerkelijk de emissiereductie kunnen versnellen. Als iemand het wel weet, ik hou me aanbevolen. Ik zou het als politicus dus verdomd moeilijk vinden de eisen van Extinction Rebellion in te willigen. Als columnist zie ik de uitweg al niet eens.
“Om het klimaatbeleid effectiever te maken zijn verdiepende discussies over de hoofdclaim van XR en de kanttekeningen erbij wel nodig”
Tenslotte: ik heb ook geaarzeld deze column te schrijven omdat ik zie dat wie kritische kanttekeningen bij de claims of acties van XR plaatst meteen persoonlijk wordt aangevallen en zijn of haar integriteit ondermijnd ziet. Tweede-Kamerlid Henri Bontenbal heet ondanks al zijn inspanningen voor de energietransitie ineens ‘fossiel’ en ‘meestribbelaar’ omdat hij enkele stellingen van XR kritisch onderzoekt. Jilles van den Beukel, alom gewaardeerd energie-analist na Poetin’s inval in Oekraïne, wordt als hij opmerkt dat XR te weinig over de grenzen heen kijkt, verweten lobbyist voor Shell te zijn omdat hij daar tot 8 jaar geleden werkte. Dit soort verwijten is allemaal niet zo fris, en in mijn ogen vooral ook niet erg behulpzaam om de CO2 zo snel mogelijk naar beneden te krijgen. De critici brengen gewoon behartenswaardige punten, die ook, of misschien wel juist, door voorvechters voor een beter klimaatbeleid ter harte zouden moeten worden genomen. Om het klimaatbeleid effectiever te maken zijn verdiepende discussies over de hoofdclaim van XR en de kanttekeningen erbij wel nodig. Het blokkeren van dergelijke discussies vind ik een stuk problematischer dan het blokkeren van de A12.