Zoeken

Meer dan energie en CO2 alleen

Auteur

Martien Visser

Martien Visser roept de politiek en de rechterlijke macht op te stoppen met het nemen van deelbesluiten en strategisch en integraal te gaan denken en doen.

Een krantenkop: ‘Tekort computerchips vertraagt energietransitie auto-industrie’. Inmiddels ligt de grote EV-fabriek van Volkswagen in Emden grotendeels stil. Europa zal dus langer moeten blijven dieselen. Recent werd eveneens de noodklok geluid over tekorten aan magnesium en aluminium, terwijl de koper- en lithiumprijzen op recordhoogte staan. De gasprijs eveneens, zo u weet.

In de loop van de jaren heeft Nederland (en Europa) een steeds groter deel van zijn productievermogen uitbesteed aan landen buiten de EU. Aardgas produceren doen we liever niet, ook niet als de gasvelden onder zee liggen. Dus importeren we nu schaliegas uit de USA en poolcirkelgas uit Rusland. Voor het klimaat slechter, geopolitiek onhandig en economisch kostbaar. Maar mede hierdoor kon Europa in Glasgow wel 20% CO2-reductie melden.

Dit betreft vrijwel alle grondstoffen. Of denkt u dat we lithium zouden willen winnen uit de Betuwe of koper uit de Achterhoek? Bij Karlsruhe is veel lithium in de bodem gevonden. Waterbedrijven waarschuwen nu al voor de potentiële gevolgen van winning. Dus importeren we volop uit Afrika, Zuid-Amerika en Azië.

“China start staatsbedrijf met monopolie op de verwerking en verkoop van zeldzame aardmetalen”

Wat voor winning geldt, is nog sterker voor de opwerking ervan tot bruikbare grondstoffen. Dat zijn immers veelal energie-intensieve processen met afval en emissies. Andere landen zijn in dat gat gesprongen. China heeft inmiddels een groot deel van de wereldmarkt in handen voor opwerking van koper, nikkel, kobalt en lithium. Het mondiale Chinese marktaandeel in opwerking van zeldzame aardmetalen, onmisbaar in elektronische applicaties, is zelfs 85%. De IEA waarschuwde daar dit voorjaar voor. China start nu een staatsbedrijf met het monopolie op de verwerking en verkoop van die zeldzame aardmetalen. China Set to Create New State-Owned Rare-Earths Giant - WSJ. En dan de halffabricaten en eindproducten. Het tekort aan computerchips noemde ik al. Eerder verdween de Europese industrie voor zonnepanelen.

“De markt lost het wel op, dankzij onze geniale marktordening, lijkt Den Haag te geloven”

Heel langzaam begint men dat door te krijgen. Zo wordt nu gewerkt aan Europese batterijproductie, de ontwikkeling van groene staalproductie, elektrolyse en biomassa als grondstof. Een moeizaam gebeuren. Strategisch denken en doen past niet bij de vigerende Europese wet- en regelgeving. En zeker niet bij de Nederlandse vertaling daarvan. De knapste koppen van ons land buigen zich over complexe zaken als marktordening, waarbij tot op de vierkante millimeter wordt bepaald wie wat mag, en vooral wie wat niet mag. Op de warmtewet kun je inmiddels promoveren. Maar dat we afhankelijk zijn geworden van aardgasimport waren we vergeten. De markt lost het wel op, dankzij onze geniale marktordening, lijkt Den Haag te geloven. Als verlamd kijkt Nederland dus nu naar de extreme gasprijzen.

“Waar is de strategische integrale Nederlandse en Europese visie?”

Zo ook de Nederlandse staalproductie. Dat Nederland per jaar per persoon (!) 600 kg staal verbruikt en geen dag zonder kan, lees ik nergens. De plannen om ook die industrie te sluiten, zijn al gepresenteerd. Tijdens de coronacrisis bleek Nederland tot zijn schrik zelfs voor medische hulpmiddelen afhankelijk van Aziatische leveranciers. Straks ook voor staal? Als het eenmaal zover is, dan draai je dat niet zomaar meer terug. Zo ook de datacenters. Waar is de discussie over de opslag van onze privé-gegevens? Data is toch het nieuwe goud? In Nederland bekijken we zo’n vraagstuk op de energiepostzegel van Zeewolde dat zichzelf ‘energieneutraal’ heeft gedefinieerd. En ja, dan past een datacenter niet. Waar is de strategische integrale Nederlandse en Europese visie?

Het is inmiddels een bekend beeld: We vergeten het grotere strategische en maatschappelijke plaatje. Dat geldt niet alleen beleidsmakers. Ook de rechterlijke macht inclusief de Hoge Raad doet vergaande uitspraken op basis van juridische deelaspecten, waarbij ze voorbij gaat aan de maatschappelijke gevolgen binnen en buiten Nederland. De ouders in de toeslagenaffaire kunnen ervan meepraten.

Heel langzaam zie ik kentering. Te laat, te traag, maar er gebeurt iets. Terwijl deze column al klaar lag, pleitte Henri Bontenbal (Tweede Kamerlid CDA) voor een “integrale blik op klimaatbeleid waarbij ook grondstoffen, geopolitiek en leveringszekerheid worden meegenomen.” Heel goed! Dat zo’n pleidooi nodig was, geeft te denken, maar laten we er blij mee zijn. Ook de EU komt langzaam in beweging. De batterijproductie noemde ik al. Ook wil Europa groene staalproductie. Beide vereisen veel energie en gaan gepaard met afval en emissies. Vroeger zouden we ze hebben uitbesteed. Hopelijk beseft Europa ook dat er voor batterijen grondstoffen nodig zijn en voor groen staal waterstof.

Overigens gaat Amsterdam haar afvalverwerker aan China verkopen, terwijl dat bedrijf een quasi-monopolie heeft in de integrale keten van stadsafval naar stadswarmte en de stad er dus met handen en voeten aan gebonden is. Zou dat goed aflopen?

“Met tulpenbollen, spiegeltjes en kraaltjes lukt het tegenwoordig niet meer”

Ik roep de politiek en de rechterlijke macht op te stoppen met het nemen van deelbesluiten en strategisch en integraal te gaan denken en doen. In de energietransitie betekent dat dat we niet alleen naar CO2 en energie kijken, maar ook naar de bredere maatschappelijke en sociale context inclusief zaken als grondstoffen, leveringszekerheid, geopolitiek. Op welke onderdelen vinden we het prima afhankelijk te zijn van landen binnen of buiten de EU? En zo ja, hoe dekken we ons dan in tegen leveringsproblemen en economische of politieke blackmail? En voor welke grondstoffen en producten willen we een grote mate van onafhankelijkheid, en zijn we dus bereid de onvermijdelijke nadelen van de productie op ons te nemen; en die vervolgens te helpen minimaliseren?

Laten we daarbij niet vergeten dat, als we strategische belangrijke producten willen blijven importeren, we vergelijkbare zaken zullen moeten produceren en exporteren. In de eerste plaats simpelweg om het geld voor die import te verdienen, in de tweede plaats om ook strategisch een ruilmiddel te hebben. Met tulpenbollen, spiegeltjes en kraaltjes lukt het tegenwoordig niet meer.

Ik wens het nieuwe kabinet veel wijsheid.

Martien Visser

Martien Visser is lector energietransitie & netintegratie, Hanzehogeschool Groningen en Manager Corporate Strategy bij Gasunie. Hij schrijft zijn column op persoonlijke titel. Zijn mening komt niet noodzakelijkerwijs overeen met die van de Hanzehogeschool of Gasunie. Martien is te volgen via Twitter op @BM_Visser