Michael Moore is een rebel, een dwarse documentairemaker die in het verleden vooral conservatieve en reactionaire Amerikanen hoog in de gordijnen wist te jagen met zijn nietsontziende kritiek op de wapencultus in de Verenigde Staten in Bowling for Columbine of de vermeende relatie tussen de families van de oud-presidenten Bush en opperterrorist Osama Bin Laden in Fahrenheit 9/11. Met zijn laatste productie, Planet of the Humans* , heeft hij echter de verontwaardiging gewekt van een groot deel van zijn traditionele linkse bondgenoten. Moore is trouwens niet de maker van deze documentaire, maar producent. Voor de regie en interviews tekende deze keer zijn kompaan Jef Gibbs, die ook betrokken was bij zijn eerdere werk.
De boodschap van Planet of the Humans is glashelder. Het vervangen van fossiele brandstoffen door hernieuwbare energiebronnen is gebaseerd op een illusie: dat we onze schadelijke en verspillende manier van leven kunnen redden door technologische innovatie. De fixatie op economische groei die kenmerkend is voor de dominante neoliberale praktijk leidt, aldus de makers, onvermijdelijk tot een ecologische ramp die een groot deel van de flora en fauna op aarde, inclusief de mensheid, zal vernietigen. Ons wacht een in de geschiedenis van het leven ongekende ecologische catastrofe, waarmee vergeleken de komeetinslag in Yucatan, die een einde maakte aan het tijdperk van de dinosauriërs, een rimpeling in een vijvertje zal blijken te zijn. Om dit standpunt te illustreren trekt interviewer Gibbs onder meer langs een vervallen zonnecentrale, een eeuwenoud bos dat plaats moet maken voor een windmolenpark en een vestiging van autofabrikant General Motors, dat trots een overigens oud** elektrisch model presenteert, maar waarvan de woordvoerder na een beetje doorvragen moet toegeven dat er bij lange niet voldoende groene stroom beschikbaar is om al die nieuwe elektrische auto’s duurzaam te voeden. Gibbs hekelt het vervangen van kolencentrales door gasgestookte centrales. Hij fileert de grootschalige inzet van biomassa, waarvoor vele hectares bos moeten worden vernietigd en neemt bij een ‘duurzaam’ benefietconcert ter gelegenheid van de Dag van de Aarde een kijkje achter het podium, waar blijkt dat een verzameling zonnepanelen die de benodigde elektriciteit zouden moeten leveren, ondersteund worden door dieselgeneratoren en kolenstroom.
“De boosheid van de milieubeweging op Moore en Gibbs is begrijpelijk en verrassend tegelijk”
Kortom, zo luidt de conclusie, al die zogenaamd duurzame oplossingen blijken een fopspeen bedacht door ouderwetse maar ook moderne kapitalisten zoals Elon Musk, die alleen maar uit zijn op winstmaximalisatie en de oplossing van de klimaatcrisis (dus) geen stap dichterbij zullen brengen. De mensheid, vinden de documentairemakers, is momenteel voor het wereldwijde ecosysteem wat een sprinkhanenplaag voor landbouwgewas betekent. De enige manier om hier iets tegen te doen is de mondiale bevolkingsexplosie te stoppen en radicaal anders, veel soberder te gaan leven mét respect voor de natuur en zónder de hebzucht die kenmerkend is voor de vrijemarkteconomie en het doorgeschoten individualisme. Hoe dat precies moet worden geregeld met een wereldbevolking van ruim 7,5 miljard zielen, laten Moore en Gibbs overigens wijselijk in het midden. Te ingewikkeld waarschijnlijk.
De boosheid van de milieubeweging op Moore en Gibbs is begrijpelijk en verrassend tegelijk. De Amerikaanse auteur Charles C. Mann wees in zijn boek uit 2018 The Wizard and the Prophet: Two Groundbreaking Scientists and Their Conflicting Visions of the Future of Our Planet (in het Nederlands vertaald als De Tovenaar en de Profeet: twee grondleggers en hun concurrerende ideeën over een leefbare toekomst op onze planeet) al op de onenigheid tussen de vooruitgangsdenkers die menen dat we ons uit alle milieuproblemen kunnen innoveren en de onheilsprofeten die de mens, overigens al sinds Bijbelse tijden, oproepen zich te bekeren voordat het te laat is. Moore en Gibbs zijn overduidelijk profeten. Zij zien niets in het optimisme van de tovenaars en stellen weinig of geen vertrouwen in de vindingrijkheid van de mens om de grote vraagstukken van onze tijd - overbevolking, klimaatverandering, armoede, verlies aan biodiversiteit en ga zo maar door - tegemoet te treden.
“De woede ging zover dat radicale milieuactivisten eisten dat de documentaire werd verboden”
Grote delen van de milieubeweging bestaan ook uit onheilsprofeten en antikapitalisten en dat maakt de afkeer uit die hoek van Planet of the Humans zo bijzonder. De woede ging zover dat radicale milieuactivisten, die zoals alle extremisten toch al niet zoveel ophebben met het vrije woord van andersdenkenden, hun reputatie eer aandeden door te eisen dat de documentaire werd verboden. Uit angst voor deze groep besloot het online platform waarop Moores productie werd uitgebracht, Films for Action, deze te verwijderen. Na stevig protest en beschuldigingen van censuur draaide het deze beslissing weer terug, maar toen had Moore zijn film al op YouTube gezet, gratis te bekijken voor iedereen.
Waarom was de boosheid toch ook begrijpelijk? Wie de groenen een beetje volgt, weet dat de meesten hun ziel en zaligheid aan windenergie, zonne-energie, elektrisch transport en andere duurzame alternatieve bronnen hebben verbonden. Als dan een beroemde, progressieve documentairemaker gehakt maakt van de duurzame pretenties van deze alternatieven voor fossiele energie, slaan de stoppen al snel door. Jammer, want de vragen die Moore en Gibbs stellen zijn legitiem. Welke eindige grondstoffen zijn nodig voor de productie van zonnepanelen en accu’s? Waar moeten we die vandaan halen? Onder welke omstandigheden moeten de veelal straatarme arbeiders die rond de vindplaatsen wonen, die grondstoffen winnen? Hoe moeten we omgaan met landschapsvervuiling, overlast en natuurverlies door de bouw van tientallen meters hoge windmolens? Is al die biomassa echt wel zo duurzaam of is dit de groene versie van het ene gat stoppen met het andere?
“We hebben profeten zoals Moore en Gibbs nodig om problemen op de kaart te zetten”
Het zijn vragen die gesteld moeten worden, keer op keer. En dat doet Planet of the Humans. Dat de makers geen geloofwaardige, universeel toepasbare oplossing voor de door henzelf gesignaleerde problemen hebben, is niet erg. We hebben profeten zoals Moore en Gibbs nodig om problemen op de kaart te zetten en ons bewust te maken van onze individuele verantwoordelijkheid. We hebben tovenaars nodig om die problemen op te lossen.
__________________________________________________________________________________
* Na publicatie van deze recensie heeft YouTube de documentaire verwijderd i.v.m. een auteursrechtkwestie. We hebben de betreffende link, die in een eerdere versie van de tekst stond, daarom ook weggehaald. Moore spreekt van politiek gemotiveerde censuur. Zie voor meer details onder andere https://nos.nl/artikel/2335127-documentaire-michael-moore-van-youtube-gehaald-schending-auteursrecht.html.
** In een vorige versie van dit artikel stond dat General Motors zijn nieuwste elektrische model presenteerde. Dat is niet juist. Het ging om een auto die al tien jaar op de markt is. Dit is gecorrigeerd.
Zowel de originele als Nederlandstalige versie van The Wizard and the Prophet zijn verkrijgbaar bij de betere boekwinkel en te bestellen op online sites zoals Amazon en Bol.com. Een goede inleiding op het boek is een interview van Freakonomics Radio met de auteur.
Zie https://freakonomics.com/podcast/save-the-planet/. Deze webpagina bevat ook een volledige transcriptie van deze podcast.
Photo: screenshot Planet of the Human