Na de dood van koning Oidipous van Thebe strijden de broers Eteokles en Polyneikes om de troon. Ze doden elkaar en hun oom Kreon wordt koning. Om de politieke rust te herstellen wil Kreon een daad stellen. Eteokles krijgt als verdediger van de stad een staatsbegrafenis, maar het lijk van aanvaller Polyneikes blijft onbegraven en moet voor de stadspoorten wegrotten. Wie hem begraaft, zegt Kreon, wordt gedood. Antigone wil haar broer Polyneikes een waardige begrafenis geven en gaat hiermee in tegen de wet van koning Kreon. Als deze
dit hoort, sluit hij Antigone op, die, nog voor de executie, zichzelf vervolgens verhangt. Ze heeft naar haar broer gedaan wat haar geweten haar opdroeg en overtrad hiermee bewust het bevel van koning Kreon.
Wat betekent Antigone voor vandaag? Waar is de Antigone in onze samenleving? Kunnen Kreon en Antigone samen? Het is zoeken naar de balans tussen orde en chaos, kiezen tussen strakke organisatie en vrijdenken, tussen binnen en buiten de lijntjes kleuren. Het is ook laveren tussen behouden en ontdekken, tussen strakke wetgeving en fluïde naar oplossingen zoeken. En we zien het iedere dag in het klimaat – en energiebeleid. Kunnen, willen, moeten, mogen we altijd het morele geweten volgen?
“Ministers willen enkele fundamentele veranderingen (Antigone) doorvoeren, maar de ambtenaren houden hen aan de bestaande wetten (Kreon”
Nina Spijkers, regisseur van genoemde opvoering van Antigone, ziet eveneens het dilemma dat eeuwenoud is en nu weer op de planken staat. Ze zegt het ook eerlijk: “We hebben Antigones nodig om de wereld te veranderen, maar Kreons om hem draaiend te houden.” En dan komen er allerlei vraagstukken van vandaag op in mijn gedachten. Gaat het over het energievraagstuk, waar de gevestigde partijen olie willen blijven oppompen, maar de idealisten iets anders willen en de A12 bezetten? Of ligt het anders? Dat Brussel en Den Haag rigide wet- en regelgeving de wereld in slingeren, waar ondernemers niks mee kunnen en daardoor meer bezig zijn met regeltjes afvinken? Terwijl, wanneer de doelen helder zijn, ondernemingen ook op hun passende wijze, als Antigone, kunnen en willen verduurzamen met eigen invulling. Zit Antigone ook in het Europese beleid dat onze boeren nu zo hard raakt? Wet- en regelgeving die zo gedetailleerd is en Haags beleid dat kalenderlandbouw bedrijft, dat haaks staat op het ritme van de seizoenen en het gevoel van boeren die dit beroep al generaties lang praktiseren? Of is het juist het tegenovergestelde dat de boeren star zijn en genoemde wet- en regelgeving juist verandering wil bewerkstelligen met oog voor natuur en mens? Gaat Antigone over protectionisme en vrijhandel? Dat Kreon de grenzen dicht wil gooien en dus goedkope Chinese elektrische auto’s en betaalbare zonnepanelen wil tegenhouden met ‘eigen producten eerst’-wetgeving. En is Antigone dan de vrijhandelaar, die, omwille van de goede (klimaat)zaak juist duurzaamheid, ook al komt deze uit China, ruimte wil geven? Zijn de arme werkgevers en werknemers, die sinds 1 juli dit jaar iedere woon-werk-kilometer moeten registreren onder het mom van verduurzaming ook hier weer de Kreons van vandaag? Is CSRD-bureaucratie Kreon-istisch beleid? Of juist de redding van de mensen en daarom juist goed? Dus Antigone. Zoals ook de externe toezichthouders als de ACM iedere vrijheid inperkt. Of is de ACM juist Antigone, die gemene oligopolies ontmaskert? Of gaat Antigone over het huidige kabinet aan de ene kant en de mokkende ambtenaren aan de andere kant? Ministers willen enkele fundamentele veranderingen (Antigone) doorvoeren, maar de ambtenaren houden hen aan de bestaande wetten (Kreon). Of is het juist omgekeerd, dat het kabinet in opdracht van de populistisch stemmende conservatieve kiezer, de snelheid van de verandering wil dempen (Kreon), maar dat de ambtenaren j(Antigone) juist sneller willen en het bestaande Kreon-beleid willen aanpassen. En wat te denken van de rechtszaken tussen Shell en Milieudefensie. Welke partij heeft de wet van mensen aan zijn zijde en wie juist niet. En wat is de wet? Wie is de wet? Is Kreon de scherprechter die Shell toch laat winnen, omdat Shell blijkbaar niks overtreedt? En zijn Milieudefensie en andere NGO’s de bejubelde, maar stervende Antigone? Maar Milieudefensie was toch de partij die een beroep deed op de wet? Op Kreon.
“Of zijn we allemaal allebei: wisselend idealist en realist, wisselend ons beroepend op de wet en het eigen geweten?”
Voor Antigone is het dilemma welke wetten te volgen; die van de mensen of van de goden.
Antigone is geen 2.500 jaar oude Griekse tragedie, maar de realiteit vandaag om ons heen. Ook het klimaat- en energiedomein rakend. En natuurlijk kunnen we als samenleving niet zonder wetten en regels. Want als we alles enkel overlaten aan interpretatie van ieders eigen individuele geweten, ontspoort het ook. Want niet iedereen denkt hetzelfde. Of, zoals de Franse schrijver Albert Camus, zegt: “Antigone heeft gelijk – maar Kreon heeft geen ongelijk”. Beide zijn nodig, maar het wisselt in locatie, tijd en situatie. Of zijn we allemaal allebei: wisselend idealist en realist, wisselend ons beroepend op de wet en het eigen geweten; wisselend Kreon en Antigone?